چکیده:
چال سنگها یکی از لندفرمهای تماشایی سنگها به ویژه ماسه سنگها به شمار میآید. هدف این پژوهش بررسی ویژگیهای ژئومورفولوژی و سنگشناسی در هفت لایه (A تا F) ماسه سنگ آغاجاری شمالغرب مسجدسلیمان در توسعه و تکامل چال سنگها است. در این مقاله تعداد 48 نمونه از ماسه سنگها جهت مطالعه کانیهای تشکیلدهنده و مقدار کربنات کلسیم مورد بررسی واقع گردید. از میکروسکوپ پلاریزان و دستگاه کلسیمتری برنارد به ترتیب برای مشخص نمودن میزان تخلخل و کربنات کلسیم استفاده نمونهها استفاده شد. سپس با استفاده از چکش اشمیت سختی 48 نمونه از ماسه سنگها به دست آمد. در این کار از نرم افزار Jmicrovision جهت به دست آوردن مقدار و درصد کانیهای مقاطع نازک و از نرمافزار GIS جهت ترسیم نقشهها استفاده گردید. نتایج نشان داد که وجود چال سنگها تابعی از شرایط فیزیکی سنگ و ترکیبات کانیشناسی سنگها همراه با نقش فرسایشی جریان آب در کربنات کلسیم سنگ است. در این پژوهش بر اساس دادهها و نتایج به دست آمده مشخص گردید که ویژگیهای جنس ترکیبات سنگ به ویژه مقدار درصد کربنات نقش بسیار مهمی در ایجاد چال سنگها دارند. به طوری که مشخص گردید وجود فراوان کانی فلدسپات و درصد بالای تخلخل در قدیمیترین لایه سازند آغاجاری (لایه A)، نقش زیادی در ایجاد چال سنگ در آن دارد. درزهها از دیگر عوامل اصلی ایجاد چال سنگها (63%) هستند. دیگر لایههای دارای چال سنگ (لایه B, D, C ,F) یک رابطه معناداری بین افزایش درصد کوارتز، و کاهش درصد فلدسپات و مقدار کربنات کلسیم را نشان میدهند. همچنین نتایج نشان داد میانگین کربنات کلسیم ماسه سنگ آغاجاری حدود 50% است و یکی از دلایل وجود چال سنگها در لایههای ماسه سنگی علیرغم سختی چکش اشمیت زیاد همین عامل است که نسبت به فرسایش شیمیایی و انحلال بسیار حساس است.
Potholes are one of the spectacular landforms of rocks, especially sandstones. In this paper, 48 samples of Agha-Jari Sandstones were prepared and thin sections were obtained from them to investigate the sandstone minerals and porosity by Polarizing microscope and also by Bernard calcium meter. For estimating of rock hardness we use Schmidt Hammer Model N and ISRM (1978) standard. Maps were prepared with 1:25000 topographic map, Arc/GIS software and Jmicrovision software was used to obtain the amount and percentage of thin section minerals. The results showed that Potholes are a function of physical conditions of rocks and mineralogy compounds of rocks with the erosion role of water flow in calcium carbonate of stone. Based on the data and results, it was found that the characteristics of Agha-Jari sandstone compounds play an important role in the generation of Potholes in this formation. It was determined that the abundant presence of Feldspar minerals and high percentage of porosity in the oldest layer (A) of Agha-Jari Formation plays a great role in the looseness and creation of Potholes in that layer. Other layers with Potholes such as (B, D, C, and F Layers) show a significant relationship between increasing quartz percentage and decreasing the percentage of feldspar and calcium carbonate. The results also showed that the mean calcium carbonate of Agha-Jari sandstone is about 50% which is one of the reasons for the existence of Potholes in layers despite the hardness of Schmidt Hammer is high.
خلاصه ماشینی:
با توجه به مطالعات اندک صورت گرفته در پيوند با تأثير ويژگيهاي فيزيکي سنگ ها بر ايجاد و گسترش چال سنگ ها، هدف اين پژوهش بررسي ويژگيهاي ژئومورفولوژي و ويژگي فيزيکي ماسه سنگ آغاجاري شامل : سختي سنگ چکش اشميت ، عرض درزه ها١٠، فاصله درزه ها١١، پيوستگي درزه ١٢، و ستبراي لايه هاي ماسه سنگ ها، #$$002 همچنين ويژگيهاي سنگ شناسي شامل جنس کانيهاي تشکيل دهنده سنگ ، ميزان تخلخل در فراواني و پراکندگي چال سنگ ها در سازند ماسه سنگي آغاجاري است .
٢-١- زمين شناسي منطقه مورد مطالعه سازند آغاجاري يک سازند ماسه سنگي است که بر اثر فرسايش کوه هاي زاگرس ايجاد شده است (مطيعي: ١٣٧٢، آقانباتي: ١٣٨٣) اين سازند جزو گروه فارس شامل : سازند گچساران (فارس پاييني)، سازند ميشان (فارس مياني) و سازند آغاجاري (فارس بالايي) است (٢٠٠٤ ,Bahroudi and koyi).
پراکندگي و جهت لندفرم ها به پيروي از روند ساختاري زاگرس با جهت باختري – جنوب خاوري است ، اين روند جهت لايه ها نتيجه سيستم چين خوردگي زاگرس است که در اثر برخورد قاره اي صفحه عربستان به بلوک ايران حاصل شده است ( ;٢٠٠٤ ,Sherkati and Letouzey ;١٩٩٥ ,Berberian ;١٩٩٤ ,Alavi ;١٩٦٨ ,Stocklin ٢٠١٢ ,Navabpour and Barrier ;٢٠٠٨ ,Mobasher and Babaei).
اين شبکه آبراهه ها در منطقه مورد مطالعه در نتيجه وجود لايه هاي سست و فرسايش پذير مارني است و در بستر لايه هاي ماسه سنگي آن ها لندفرم هاي "چال سنگ ها" ديده ميشوند (شکل ٤).
Keywords: Pothole, Agha-Jari sandstone, Geomorphology, Calcium Carbonate, Schmidt Hammer.