چکیده:
بررسی تطبیقی و میان‌رشته‌‌ای موضوع «غناء» در لغت، قرآن کریم، فقه اسلامی و روایات وارده در خصوص تلاوت کلام‌الله، با هدف تبیین جایگاه و حکم شرعی به‌کار‌‌گیری این فن در خوانش هنری کلام وحیانی، محور اصلی بحث این مقاله است. «غناء» در لغت به معنای مطلق آوا و صدا یا خواندن با صوت زیبا و کشیده با نوعی ترجیع و طرب و یا صدای آوازِ مناسب با مجالس معصیت گفته شده است. در قرآن کریم، «غناء» مصادیقی چون: «قول زور»، «شهادت زور»، «لغو»، «استفزاز به صوت شیطان»، «لهو الحدیث» و «سمود» دارد که دستور به اجتناب و اعراض از این موارد شده است؛ زیرا انحرافات دینی و اخلاقی، انسانی را در پی دارد. در فقه شیعه ملاک اصلی حرمت غناء، اشتمال آن بر لهو، باطل و طرب‌انگیزی یا تکلّم به امر باطل است و در فقه اهل تسنن، صوت یا آواز اگر به‌صورتی باشد که جز احتمال حرمت در آن راه نداشته باشد، حرام یا مکروه و در غیر این صورت مباح دانسته شده است. در صورتی که غناء را به معنای مطلق صدا یا آوا بدانیم، حکم فقهی خاصی بر آن مترتب نیست. در روایات اسلامی، تغنّی به قرآن در تلاوت، اگر به معنای قرائت با الحان و اصوات خوش باشد با رعایت اصولی چون تحزین، ترتیل، خشوع و تدبّر در قرآن، مورد توصیه روایات اسلامی است و اگر به معنای استغناء و ملازم‌بودن با قرآن اخذ شود، از بحث غناء خارج خواهد بود.
This article provides a comprehensive and interdisciplinary examination of the concept of ghina (singing) in linguistics, the Quran, Islamic jurisprudence (fiqh), and relevant narrations regarding the Recitation (Qira’at) of the Quran. The main objective is to clarify the position and legal status of utilizing this art form in the artistic rendition of divine revelation. In linguistics, ghina broadly refers to sound, voice, or melodious and captivating vocalization. However, this article focuses on its specific connotations within the context of the Quran. In the Quran, the term ghina is associated with various negative implications such as loud speech, vain talk, incitement by Satan, idle talk, and entertainment. The Quran advises against indulging in these behaviors as they lead to religious and moral deviations. In Shia jurisprudence, the primary criterion for the prohibition of ghina is its inclusion of frivolity, falsehood, and pleasure-seeking, or speaking about unlawful matters. In Sunni jurisprudence, the permissibility of sound or vocalization depends on whether it leads to harm or not; if it does not, it is considered permissible. In Islamic narrations, chanting or singing the Quran during Recitation (Qira’at) is recommended if it involves beautiful melodious sounds and voices while observing principles such as reverence, proper pronunciation (tartil), humility, and contemplation of the Quranic verses. However, if ghina implies self-sufficiency and overemphasis on the Quran to the exclusion of other essential aspects, it is outside the scope of this discussion.
خلاصه ماشینی:
در فقه شیعه ملاک اصلی حرمت غناء، اشتمال آن بر لهو، باطل و طرب‌انگیزی یا تکلّم به امر باطل است و در فقه اهل تسنن، صوت یا آواز اگر به‌صورتی باشد که جز احتمال حرمت در آن راه نداشته باشد، حرام یا مکروه و در غیر این صورت مباح دانسته شده است.
بنابراین آنچه در ملاک حرمت غناء در فقه می‌‌توان برداشت نمود این که به کار گرفتن صدا ذاتاً حرام نیست بلکه صدای لهوی که در مجالس لهو و طرب یا مجالس گناه یا صدایی که در کلام باطل گرفته شود و یا صدایی که همراه با آهنگ‌‌های اهل فسق و فجور باشد، حرام و سایر صداها حلال خواهند بود.
قائلین به دیدگاه اول، تغنّی را به معنای لذّت بردن، ملازم‌بودن با قرآن و احکام آن (سیّد مرتضی، 1/ 26)، حزن و اندوه (قرطبی، 1417: 1/13) دانسته و قائلین به دیدگاه دوم معتقدند اخباری که در مورد منع غناء وارد شده مربوط به غیر قرآن است، از طرفی آن دسته از روایات که دلالت بر ذمّ غناء در قرائت قرآن دارند، ناظر بر قرائتی است که با صوت لهوی و به سبک آهنگ‌‌های فاسد اهل فسق و فجور خوانده شود (مضمون حدیث هفتم نقل شده در این مقاله).
ابن‌منظور، محمّد بن مکرّم، لسان العرب، به کوشش علی شیری، بیروت: دار احیاء التراث العربی، چاپ سوم، 1408ق.
Qurtubi, Mohammad bin Ahmad al-Ansari, Al-Jami’ li Ahkam al-Quran (The Comprehensive Compilation of the Rulings of the Quran), Beirut: Dar Ihya’ al-Turath al-Arabi, 1413 AH (1993 CE).
Tusi, Mohammad bin Hassan, Al-Tibyan fi Tafsir al-Quran (The Clarification in Quranic Exegesis), Beirut: Dar Ihya’ al-Turath al-Arabi, n.
(
, 
, 
)
