بررسی و گونه شناسی دخمه‌های آسیای میانه از دورة یونانی مأبی تا سده‌های میانة‌ اسلامی مقاله

یکی از شیوه‌های تدفین در آئین زردشتی دخمه‌گذاری است. با توجه به ریشة شرقی این آئین، احتمالاً این سنت تدفینی از آسیای میانه آغاز شده و بعدتر به رایج‌ترین سنت‌ دفن مردگان زردشتی تبدیل شده است. بر اساس داده‌های باستان شناسی و متون کلاسیک، واگذاری اجساد زردشتی تا سدة دوم ق.م در فضای باز و بدون سازه‌های معماری موسوم به دخمه انجام شده است. در تحقیق پیش رو تلاش می‌شود ضمن بررسی تاریخی سنت دخمه گذاری، تحولات شکلی ایجاد شده در دخمه‌های زردشتی آسیای میانه از آغاز ساخت دخمه‌های دست ساز تا آخرین نمونة شناسایی شده در سدة سیزدهم م مطالعه گردد. در این راستا سه پرسش قابل طرح است: ۱) با عنایت به خاستگاه شرقی آئین زردشتی، آیا می‌توان شروع سنت دخمه‌های دست ساز را به آسیای میانه منسوب کرد؟ ۲) سنت دخمه گذاری در آسیای میانه در گذر از یونانی مآبی تا اواسط دورة اسلامی چه تحولاتی را پشت سر گذاشته است؟ ۳) این تحولات به چه نحو و تا چه اندازه در ساختار معماری دخمه‌های زردشتی انعکاس یافته است؟ به منظور پاسخ به پرسش‌های فوق، از روش توصیفی-تحلیلی استفاده گردیده است. به علاوه، استفاده از متون تاریخی و داده‌های باستان شناسی به همراه بررسی مقایسه‌ای رویکرد تحقیق حاضر در پاسخ به پرسش‌های پیش رو است. این تحقیق ضمن اثبات ریشة شرقی دخمه‌های دست ساز، نشان می‌دهد که دخمه‌های آسیای میانه دارای سه سنت متفاوت معماری می‌باشند؛ سنت‌هایی که شکل‌گیری و تحولات ایجاد شده در آنها را می‌توان در بافتار تاریخ آسیای میانه ارزیابی و مطالعه کرد.

One of Zoroastrian burial customs is exposing the body in Dakhms. Because of the eastern roots of the Zoroastrian religion, this burial custom could have originated from Central Asia and became as most common Zoroastrian burial custom in Iran and Central Asia. Based on archaeological data and Classical texts, bodies have exposed in the open air without the need to put them in hand-made Dakhmas until the 2nd century BC. This paper has tried to study Dakhmas custom and investigate the formals evolution of Zoroastrian Dakhmas from the beginning of hand-made Dakhmas in the 2nd century BC to the last known example in the 13th century. In this regard, there are some questions to answer: 1) Because of the eastern origins of the Zoroastrian cult is hand-made Dakhmas custom originated from Central Asia? 2) How this burial custom has evolved from the Hellenistic to the Mid-Islamic period? 3) How these evolutions reflect in the architectural structure of Zoroastrian Dakhma? For the answers to these questions, a descriptive-analytical method was used. Field and historical texts studies and comparative studies are the most important methods of this illustration. This study will show the eastern origins of hand-made Dakhmas and demonstrate three different architectural customs. The origins and evolution of these customs hide in the historical context of Central Asia.