تدابیر پیشگیری در مقابله با بیماری‌‌های همه‌‌گیر براساس دیدگاه بهاء‌الدوله رازی مقاله

در طول تاریخ زندگی انسان‌ها همواره همه‌گیری‌ها یکی از تهدیدهای جدی حیات بشر بوده‌ که نحوۀ کنترل و پیشگیری از آن اهمیت ویژه‌ای دارد. یکی از پزشکان برجستۀ طب ایرانی در دوران صفویه، بهاء‌الدوله رازی است که علاوه بر جایگاه علمی، از جایگاه سیاسی برخوردار بوده است. او مجموعۀ کاملی از تعریف شرایطی که باعث همه‌گیری می‌شود، علائم بیماری ناشی از آن و راهکارهای پیشگیری و کنترل آن را در کتاب خلاصه التجارب خود آورده است. این مقاله در نظر دارد مطالب بهاء‌الدوله رازی را ارائه دهد که دربردارندۀ تجارب شخصی او و دیگر پزشکان دورۀ اسلامی تا پیش از دوران صفویه در رابطه با بیماری‌های همه‌‌گیر است. این مطالعه با استفاده از روش کتابخانه‌ای و اسنادی، موضوع بیماری‌‌های همه‌‌گیر را بر طبق کتاب بهاءالدوله رازی بررسی کرده، سپس به تحلیل و تجزیه هر بخش و استنتاج یافته‌ها و تطبیق آن با طب امروزی می‌پردازد. مطالب کتاب خلاصه التجارب بهاءالدوله رازی در مورد همه‌گیری‌ها را می‌توان به ۳ بخش تقسیم کرد. مطالب مربوط به بخش ۱ و ۲ جمع‌آوری مطالب پیشینیان توسط او بوده است. درحالی‌‌که ما در بخش سوم شاهد ایده‌‌های بهاءالدوله در بخش پیشگیری از قبیل اشاره به نوع پوشش خاص در منزل، توصیه به استفاده از پشه‌بند (مکان ویژه در زمان همه‌‌گیری) و استفاده از گیاهان خاص هستیم که به‌نظر می‌‌رسد این روش‌‌ها از راهکارهای منحصربه‌فرد بهاء‌الدوله رازی در زمان همه‌‌گیری‌‌ها بوده ‌است. با توجه به اینکه کتاب خلاصه التجارب رازی از جمله کتب متاخر طب ایرانی است و بهاءالدوله رازی علاوه بر جمع‌‌آوری نظر حکمای قبل از خود به ذکر تجربیات خود نیز پرداخته، تحقیق و بررسی بر روی این کتاب بسیار حائز اهمیت بوده به‌طوری‌‌که توصیه‌‌ها و راهکارهای پیشگیری او می‌تواند مبنای مطالعات پایه و بالینی قرار گیرد.

Throughout the history of human life, epidemics have always been one of the serious threats to human life making their control and prevention of particular importance. One of the leading physicians of Persian Medicine in the Safavid era is Baha’ al-Dawlah Razi, who in addition to his scientific status, had also a political status. In his book "Khulasat al-Tajarib", he has discussed a complete set of definitions of the conditions that cause epidemics, the symptoms of the disease, and the ways to prevent and control it. This article intends to categorize the contents of Baha’ al-Dawlah Razi’s book, which includes his personal experiences and those of other physicians of the Islamic period up to the Safavid period, in relation to epidemics. This is a descriptive-historical study based on library resources, which has studied the subject of epidemics according to Baha’ al-Dawlah Razi’s book, and then analyzed each section and the conclusions as well as reconciling of results to modern medicine. The contents of Khulasat al-Tajarib on epidemics can be divided into three sections. Materials related to sections one and two were collected by him. In the third part, we see Baha’ al-Dawlah Razi` ideas in the prevention section such as referring to use of specific clothes in indoor places, recommending use of mosquito nets and the use of special plants. These methods are unique to Baha’ al-Dawlah Razi during the epidemics. Razi’s "Khulasat al-Tajarib” is one of the recent books of Persian Medicine, where he has collected the opinions of scholars before him in addition to mentioning his own experiences. Therefore, research on this book is very important as his recommendations and treatment strategies can be proposed as the basis of further basic and clinical studies.