چکیده:
مقاله حاضر درصدد بررسی مسئله پاسخ و پاسخگویی بهویژه در کلام امیرالمؤمنین علی (ع) در نهجالبلاغه است. در جامعه اسلامی و بر اساس فرهنگ اسلامی، یکی از مهمترین مفاهیم ساری و جاری در همه جنبههای زندگی افراد، مفهوم پاسخگویی است، چرا که انسانها همگی خود را در مقابل جنبههای مختلف عملکرد و زندگی روزانه، در مقابل پروردگار متعال پاسخگو میدانند. این پاسخگو بودن مفهومی فراتر از پاسخ صرف برای رفع تکلیف و باهدف بهبود و تعالی در مسیر زندگی است. با چنین رویکردی و با تسری مفهوم پاسخگویی در جنبههای عمومی و اجتماعی جامعه بهعنوان اهرمی قدرتمند، میتوان از بسیاری از مفاسد اقتصادی، اجتماعی و سیاسی جلوگیری نمود و کشور را به سمتوسوی ترقی سوق داد؛ حال این پاسخگویی در یک سازمان و شرکت دولتی و یا خصوصی باشد، و یا پاسخگویی مسئولین به مردم و یا مردم در مقابل جامعه.
اگر بفهمیم و بدانیم که پاسخگویی صرفاً مختص و مطالبه مردم و جامعه نیست و ما باید در مقابل اعمال خود به پروردگار هم پاسخگو باشیم همانطور که در شب اول قبر از ما سؤال میکنند، بیشک این موضوع خود چراغ راه همه مردم و مسئولین میتواند باشد چرا که تعهد شخص به پاسخگویی دنیوی و اخروی میتواند بسان یک نیروی محرکه و همچنین یک نیروی بازدارنده، سبب تعدیل در انجام امورات مربوطه گردد. در همین رابطه نیازمند این مهم هستیم که نظر بزرگان دین همچون مولای متقیان امام علی (ع) در خصوص پاسخگویی را بدانیم.
در این مقاله جستجوی الکترونیکی با استفاده از پایگاههای دادهای مانند: irandoc.ac.ir، sid.ir،ensani.ir،google scholar با کلیدواژههای: پاسخگویی در نهجالبلاغه، مطالبه مردم، کارگزاران، تعهد مسئولین، پاسخگویی دنیوی و اخروی انجام شد. در تحقیق حاضر، تعاریف متعدد و انشعابات پاسخگویی در مطالعات مختلف بررسی گردید. در مجموع تعدادی مقاله بهعنوان منابع مورداستفاده قرار گرفتند. در نتیجه تعاریف، دامنه، ضرورت و آداب پاسخگویی بیان میگردد.
خلاصه ماشینی:
اگر بفهمیم و بدانیم که پاسخگویی صرفاً مختص و مطالبه مردم و جامعه نیست و ما باید در مقابل اعمال خود به پروردگار هم پاسخگو باشیم همانطور که در شب اول قبر از ما سؤال میکنند، بیشک این موضوع خود چراغ راه همه مردم و مسئولین میتواند باشد چرا که تعهد شخص به پاسخگویی دنیوی و اخروی میتواند بسان یک نیروی محرکه و همچنین یک نیروی بازدارنده، سبب تعدیل در انجام امورات مربوطه گردد.
سؤالی که حالا مطرح میشود این است که کارگزاران از نگاه امام علی ( ع) چگونه باید پاسخگو باشند؟ مسئله پاسخگویی ازاینجهت مهم است که میتواند نظارت کلی جامعه را بر عملکردها در حوزههای مختلف اجتماعی تثبیت کند: بنابراین، اگر کارگزاران در قبال وظایفی که انجام میدهند پاسخگو نباشند و خلأ موجود به بهبود سیستم کمک نکند، سازمانهای دولتی دچار ناکارآمدی گردیده و در نتیجه سرمایه اجتماعی در جامعه آسیب میبیند.
توجه به فقرات نامه امام علیهالسلام، حاکی از نظارت و حسابگری دقیق مدیریت عالی جامعه نسبت به کارگزاران نظام اسلامی است و گویای این مطلب است که از منظر تعالیم اسلامی باید حاکمیت کلان جامعه در قبال فعالیتهای افراد زیرمجموعه خود حساس بوده و از آنان در امور مختلف حسابگری داشته باشد (ر.
ج- پاسخگویی در قبال بیتالمال: یکی دیگر از موضوعاتی که در گزارههای نهجالبلاغه توسط حضرت امیرالمؤمنین علیهالسلام بر آن تأکید شده و باید کارگزاران جامعه اسلامی نسبت به آن حساسیت نشان دهند، پاسخگویی آنان در برابر تصرفات در بیتالمال است.