چکیده:
تعتقد الأنظمة التعلیمیّة الفعالة (القائمة علی الکفاءة) أن حیاة العلم والمعرفة قصیرة جداً فی عالم الیوم المتطوّر والمتغیّر باستمرار، وعلی المرء أن ینظر إلی القضایا بالتفکیر النقدیّ؛ لذلک، تحاول هذه الأنظمة تنمیة مهارات هذا النوع من التفکیر وتقویتها فی السیاقات والمستویات التعلیمیّة المختلفة. هدفت الدراسة تعرّف مدی توافر مهارات التفکیر النقدیّ فی التدریبات اللغویّة فی کتب العربیّة للمرحلة الثانویّة الأولی علی أساس نظریّة لیبمان. وقد استخدمت المنهج الوصفیّ أسلوباً لتحلیل المحتوی، ولتحدید معامل أهمیّة المؤشّرات المدروسة تمّ استخدام طریقة إنتروبیا شانون. وعیّنة الدراسة کانت مجتمع الدراسة نفسه وهی مکوّنة من جمیع التدریبات اللغویّة لهذه المرحلة فی المدارس الإیرانیّة للعام الدراسیّ 1402-1401هـ. ش/ ۲۰۲۳-۲۰۲۲م، ویصل عدد الکتب إلی ثلاثة مجلدات. ولتحقیق أهداف البحث، تمّ استخدام استمارة تحلیل المحتوی المعتمدة علی نظریّة لیبمان للتفکیر النقدیّ کأداة للدّراسة. وتتکوّن هذه النظریّة من تسع مهارات، هی: الاجتماعیّة، وإلقاء الأسئلة، وتقییم الأدلة والتصریحات، والاستدلال، والتفسیر، والتحلیل، والعقلانیّة، والصراحة، والحکم المنطقیّ. وحصیلةً لبیانات البحث، فی جمیع مستویات التعلیم الثلاثة، فإن المهارات الثلاث أی التفسیر، والتحلیل، وتقییم الأدلة والتصریحات کان لها أعلی تکرار مقارنةً بالمهارات الثلاث الأخری، أی الصراحة والحکم المنطقیّ والاستدلال. وبشکل عام، أظهرت النتائج أنه لا یوجد توزیع متوازن لجمیع المهارات فی تدریبات الکتب المدروسة، وحتی هذه المشکلة لم تتحسّن مع ارتقاء المستوی التعلیمیّ؛ لذلک، یحتاج المحتوی التعلیمیّ قید الدراسة إلی المراجعة والتعدیل.
نظامهای اموزشی کارامد بر این باورند که در دنیای در حال تحول امروز، عمر دانش بسیار کوتاه است و باید با
نگاهی نقادانه به مسايل نگریست؛ لذا سعی در پرورش و تقویت مهارتهای این نوع تفکر در بسترها و سطوح
مختلف اموزشی دارند. در این راستا هدف پژوهش حاضر، تحلیل تمرینات کتابهای درسی عربی دوره اول
متوسطه از نظر میزان توجه به مهارتهای تفکر انتقادی مطرح در نظریه لیپمن بود. روش تحقیق در این پژوهش،
توصیفی و از نوع تحلیل محتوا بود و به منظور تعیین ضریب اهمیت مولفههای مورد بررسی روش وزندهی انتروپی
شانون به کار گرفته شده است. جامعه و نمونه اماری منطبق بر یکدیگر بودند و کلیه تمرینات کتابهای عربی این
1411 م را در بر میگیرند؛ تعداد کتابها سه - 2042 ه.ش/ 1412 - مقطع مدارس ایران در سال تحصیلی 2041
جلد بوده است. جهت دستیابی به اهداف پژوهش، از سیاههای مبتنی بر مهارتهای تفکر انتقادی لیپمن به عنوان
ابزار پژوهش استفاده شده که شامل 9 مولفه جمعی بودن، سوال کردن، ارزیابی شواهد و اظهارات، استدلال کردن،
تفسیر کردن، تحلیل کردن، منطقی بودن، صراحت داشتن و قضاوت کردن است. بر اساس دادههای پژوهش در هر
سه پایه تحصیلی، سه مولفه تفسیر کردن، تحلیل کردن و ارزیابی شواهد و اظهارات دارای بیشترین فراوانی و سه
مولفه صراحت داشتن، قضاوت کردن و استدلال کردن دارای کمترین فراوانی بوده است؛ به طور کلی نتایج
بررسیها مبین ان بود که در این تمرینات به مهارتهای تفکر انتقادی لیپمن به طور متعادل و متوازن پرداخته نشده و
با ارتقای پایه تحصیلی عدم تناسب در استفاده از مهارتهای مختلف افزایش یافته است؛ بنابراین محتوای اموزشی
تحت بررسی در این زمینه نیازمند بازنگری و اصلاح است.
In efficient educational systems, it is believed that in today's changing world, the science lifetime is so short and the issues must be considered critically; therefore, it has been attempted to improve and flourish this kind of thinking in different educational backgrounds and levels. Accordingly, the purpose of the present study is to analyze the Arabic textbooks exercises of junior high schools regarding the attention paid on critical thinking skills discussed in Lipman's Theory. The methodology applied in this research is descriptive as well as content analysis methodology and Shannon entropy weighting method has been used in order to determine the importance coefficient of the studied components. Statistical sample and population coincide on each other including all of the exercises in Arabic textbooks of junior high schools in academic year of 1401-1402 Hijri/ 2022-2023 A.D. The books are in three volumes. In order to obtain the purposes of the research, a list of Lipman's critical thinking skills has been utilized as research tool including nine components as follows; Being collective, questioning, assessing evidence and statements, argumentation, interpretation, analysis, logic, being explicit, and judge. Based on the research data in all three educational levels, the three components of interpreting, analyzing and assessing evidence and statements have the highest frequency and the three components of being explicit, judging and reasoning have the lowest frequency; Generally The findings of the research illustrate that, Lipman's critical thinking skills have not been paid balanced and equal attention. These results also indicate that incongruity in using different skills have been increased in parallel with studying in higher grades. So, in this regard, the studied educational content requires to be reviewed and corrected.