نقد تفسیری و روایی رویکرد قرآنی مادلونگ پیرامون جانشینی پیامبر اکرم(ص) مقاله

مسأله جانشینی پیامبر اکرم(ص)از مهمترین مسائل صدر اسلام تا کنون و اصلی‎ترین وجه تمایز تشیع با سایر فرق اسلامی بوده است. نوشتار حاضر با بهره‌جستن از روش توصیفی – تحلیلی و با رویکرد انتقادی به بررسی رویکرد قرآنی ویلفرد مادلونگ به مسأله جانشینی پیامبر اکرم(ص)(با تأکید بر منابع تفسیری و روایی فریقین) می‌پردازد. آغاز این حرکت توسط مادلونگ در کتاب جانشینی محمد(ص)بوده است که در 1997 منتشر و به‌زودی به عنوان یک مرجع مهم در این بحث شناخته شد. او در مقدمه کتابش تحت عنوان «حقوق خویشاوندی و خاندان‌های پیامبران در قرآن»، به بررسی نسبتا مفصّلی دربارۀ نقش و اهمیت خاندان انبیاء در تأیید، تثبیت و ادامه مسیر رسالت و هدایت ایشان، پرداخت و نشان داد که مطابق نظر قرآن، جانشین پیامبران از میان خاندان ایشان و توسط خود آنها صورت می‌پذیرد و پیامبر اکرم(ص)نیز قصدی جز این نداشته است. علی‌رغم جدید و متأخربودن مطالعات شیعه‌شناسی و فعالیت‌های شیعه‌پژوهی، پرداختن به مسئله امامت نسبت به دیگر مسائل مطرح از ضرورت بیشتری برخوردار می‌باشد. مطالعۀ آرا و نظرات مفسران فریقین دربارۀ تفسیر آیه ولایت، نشان‌دهندۀ این است که آنان بر اساس آیۀ 55 سورۀ مائده دربارۀ ولایت و امامت امـام عـلی(ع)، دو دیـدگاه کلی دارند: 1. بیشتر‌ مفسران‌ اهل‌سنّت واژۀ «ولیّ» در آیه را به معنای دوست و یاور می‌دانند و بر همین اساس ولایت در آیه را مطلق و آن را شامل تمام مؤمنان به شمار آورده‌اند؛ 2. شیعه لفظ‌ «ولیّ» را صـرفاً بـه معنای محبت و نصرت نمی‌داند و چنین معنایی را در تعارض بـا آیـات دیگر دانسته و معتقد است این واژه علاوه بر محبت، متضمّن حاکمیت اجتماعی و سیاسی است و نصرت‌ از‌ نتایج آن است. مفسران شـیعه، بـر اسـاس معنای «ولیّ» در آیه و نیز بر مبنای روایات متواتری که سـبب نزول آیه را ولایت امام علی(ع)نقل کرده‌اند، آیه شریفه‌ را‌ دلیل‌ قرآنی ولایت و امامت امام علی(ع)بیان‌ مـی‌کنند‌.

The issue of the succession of the Holy Prophet is one of the most important and distinguishing aspects of Shiite Islam compared to other Islamic sects. This paper employs a descriptive-analytical method with a critical approach to examine the Quranic approach of Wilferd Madelung on the issue of the succession of the Holy Prophet (with a focus on the interpretive and narrative sources of both sects). Madelung initiated this movement in his book “Succession to Mohammad,” which was published in 1997 and soon became a significant reference in this discussion. In the introduction to his book titled “Familial Relationships and Prophetic Families in the Quran,” he extensively examines the role and importance of the Prophet's progeny in confirming, establishing, and continuing their mission and guidance. He demonstrates that, according to the Quran, the successors of the prophets are chosen from among their families and appointed by them, and the Holy Prophet had no intention other than this. Despite the relatively recent and delayed studies in Shi'a studies and Shi'a research activities, addressing the issue of Imamate (leadership) is of greater necessity compared to other raised issues. The study of opinions and views of interpreters from both sects regarding the interpretation of the verse of “Wilayah” (guardianship) indicates that they generally have two main perspectives based on Verse 55 of Surah Al-Ma'idah: 1. Most Sunni interpreters understand the term “wali” in the verse to mean friend and supporter, and based on this, they consider guardianship in the verse as absolute and inclusive of all believers. 2. Shi'a scholars do not merely understand the term “wali” to mean love and support, and they perceive such a meaning to conflict with other verses. They believe that in addition to love, this term encompasses social and political authority, and support is one of its outcomes. Based on the meaning of “wali” in the verse and the excessive (mutawatir) narrations, which attribute the revelation of the verse to the guardianship of Imam Ali, Shi'a interpreters consider the noble verse as Quranic evidence of the guardianship and Imamate of Imam Ali.