چکیده:
غرایز، پارهای از امیال و گرایشهای درونی مشترک میان انسان و حیوان است که در ذات آنها به منظور بقاء و استمرار وجودشان نهاده شده است که معمولا با یکی از اندامهای جسمی ارضاء میشوند. با توجه به حکیمانه و هدف مند بودن نظام هستی، انسان دارای کمال حقیقی بوده و طبعا غرایز او نیز باید در راستای تامین کمال حقیقی، مدیریت شوند. پژوهش حاضر به روش توصیفی تحلیلی و با هدف مدیریت صحیح غرایز حیوانی انسان در راستای کمال حقیقی از منظر قرآن، با تاکید بر اندیشه علامه مصباح یزدی سامان یافته است. حاصل تحقیق اینکه راه کارهای بینشی مدیریت غرایز عبارتند از: 1. ایجاد بینش نسبت به مبدا متعالی و صفاتی مانند علم، مالکیت، رازقیت و غنای مطلق؛ 2. ایجاد بینش نسبت به معاد و بیان هدف مندی نظام هستی و غایتمندی انسان، تعیین کمال نهایی او، بیان برتری آخرت نسبت به دنیا، نقش ابزاری داشتن دنیا برای آخرت و رابطه عینی میان آن دو. راه کارهای انگیزشی آن نیز عبارتند از: انذار، تبشیر، امر و نهی و وضع قوانین بازدارنده.
خلاصه ماشینی:
حال سؤال اصلي اين است که قرآن چه راههايي را براي مديريت صحيح غرائز انسان در راستاي رسيدن به کمال حقيقي او ارائه کرده است؟ راههاي مديريت اميال و گرايشهاي انسان، اعم از اميال عالي و اميال داني و غرائز در قرآن مطرح شده است؛ ما در اينجا نه به همه مباحث؛ بلکه تنها به راههاي مديريت غرائز حيواني انسان ميپردازيم.
با توجه بهکاربرد «فلاح» در قرآن، همانند فوز، معلوم ميشود «فلاح» نيز يکي از تعابير ناظر به کمال حقيقي انسان است؛ زيرا قرآن براي فلاح، هدف ديگري ذکر نکرده که مثلاً پس از فلاح چه ميشود و فلاح مقدمۀ چه چيزي است؟ بلکه فلاح بهعنوان کمال غائي مطرح شده است: «وَ اتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُون» (بقره: 189).
اگر چنين بينشي در انسان نسبت به خدا ايجاد شود که خداوند حکيم است و اميال و غرائز مختلف را از روي حکمت براي هدفي غائي در ذات او نهاده که همان رسيدن به کمال حقيقي است، سعي ميكند از احکام و قوانين الهي پيروي کرده و غرائز خويش را تنها در راستاي تأمین سعادت خويش ارضاء کند.
با در نظرگرفتن رابطۀ يادشده، انسان متوجه اين حقيقت ميشود که هر حرکتي در دنيا بازتابي در آخرت خواهد داشت؛ ازاينرو در بهکارگيري غرائز مادي و حيواني از زيادهروي پرهيز کرده و از حرامها دوري ميکند و حتي در ارضاي حلال غرائز نيز از آخرت غفلت نخواهد کرد؛ چنانکه قرآن کريم با بيان جهتدهي صحيح غريزه جنسي و هدفمندي آن، غريزه را ابزار کسب توشه آخرت دانسته و ملاقات الهي را گوشزد ميکند: «نِساؤُكُمْ حَرْثٌ لَكُمْ فَأْتُوا حَرْثَكُمْ أَنَّى شِئْتُمْ وَ قَدِّمُوا لِأَنْفُسِكُمْ وَ اتَّقُوا اللَّهَ وَ اعْلَمُوا أَنَّكُمْ مُلاقُوهُ وَ بَشِّرِ الْمُؤْمِنينَ» (بقره: 223).