چکیده:
برنامه های پنجساله توسعه کشور در غیاب هرگونه دکترین دفاعی مدون و دوره ای در ج.ا. ایران، مهمترین منبع شناخت «دیدگاه های اعلامی» تهران در سپهر نظامی و نیز برجسته ترین ابزار تأثیرگذاری دولت بر جهت گیری های دفاعی کشور محسوب می شوند. مقاله حاضر با هدف کشف رابطه میان «موازنه آفند-پدافند در دکترین نظامی ج.ا. ایران» با «موازنه آرمانگرایی-واقعگرایی در گفتمان سیاست خارجی دولتها» بشیوه تحلیل مضمون انجام شده است. پرسش اصلی مقاله این بوده است که «موازنه آفند-پدافند در دکترین نظامی جمهوری اسلامی ایران (برحسب مفاد نظامی/دفاعی برنامه های پنجساله توسعه کشور) چه نسبتی با موازنه آرمانگرایی-واقعگرایی در گفتمان سیاست خارجی دولتها (برحسب فهم رؤسای جمهور از محیط بینالمللی و شیوه مطلوب مواجهه با آن) دارد؟ یافته های پژوهش، وجود تعادل نسبی در موازنه آرمانگرایی-واقعگرایی در گفتمان سیاست خارجی دولت هاشمی را نشان می دهند و درحالیکه این موازنه در دولت احمدی نژاد به سمت آرمانگرایی گرایش داشت، در دولتهای روحانی و به ویژه خاتمی با تمایل به آرمانگرایی همراه بوده است. از سوی دیگر، موازنه آفند-پدافند در برنامه های اول/دوم توسعه در دولت هاشمی و نیز برنامه های سوم/چهارم در دولت خاتمی بهسمت دفاع گرایش داشتند، اما در برنامه پنجم در دولت احمدی نژاد و برنامه ششم در دولت روحانی بهسمت آفند متمایل شدند. وجود همبستگی مثبت، اما ضعیف میان «آرمانگرایی با آفند» و نیز میان «واقعگرایی با پدافند» را می توان به نقش حداقلی قوه مجریه در تأثیرگذاری بر دکترین نظامی ایران به واسطه تدوین برنامه های توسعه کشور نسبت داد.
I.R. Iran has no documented defense doctrine covering specific periods. The five-year socio-economic development plans (FSDPs) of Iran are hence the most significant sources for understanding its “officially announced military viewpoints”. They are also among the most effective instruments of the Iranian government to affect the country’s defense direction. This paper aims to discover the relationship between the “offense-defense balance (ODB) in military doctrine of I.R. Iran ” and the “idealism-realism balance (IRB) in its foreign policy” using content analysis methodology. The main research question is, “What are the relationships between the former (as perceived from the military/defense content of FSDP) and the latter (based on Iranian presidents’ understanding of the international milieu and the optimal way to deal with it)?” Our findings indicate that ODB was at relative equilibrium in Rafsanjani’s government, tipped towards idealism in the governments of Ahmadinejad, Rouhani, and particularly Khatami. However, ODB was tipped towards defensive in the first and second (Rafsanjani’s government) and third and fourth (Khatami’s government) FSDPs and towards offensive in the fifth (Ahmadinejad’s government) and sixth (Rouhani’s government) FSDPs. The positive, nevertheless weak, correlation between “idealism and offense” and “realism and defense” could be attributed to the Iranian executive branch's minimal contribution to Iran's military doctrine via compiling FSDPs.