چکیده:
الشاعر قد ينحو من البلاغة منحی يوحی فيه بالتشبيه من غير أن يُصرّح به في صورة من الصور المعروفة وهذا ما عرّفه البلاغيون بالتشبيه الضمني إذ يُعدّ من الظواهر البلاغية التي فيها إعمال عنصر العقل جنبًا إلی جنب مع الإحساس والعواطف. يلجأ الشاعر إليه لما فيه من أثر في تعميق المعنی وما فيه من دقة ولطف. أبوالفتح البستي وهو من الشعراء الإيرانيين في القرن الرابع للهجرة استقی من معين هذا اللون التشبيهي وأکثر منه حتی يبدو لمن تعمّق في شعره أنه ظاهرة بارزة متناثرة في ديوانه؛ مما يلفت الانتباه ويستحق النظر والتأمل. من هذا المنطلق يهدف هذا البحث إلی معرفة التشبيه الضمني وملامح من بلاغته في شعر أبي الفتح البستي اعتمادًا علی المنهج الوصفي- التحليلي وذلك من خلال البحث عن العناصر التي استمدها الشاعر في خلق صوره الذهنية الضمنية من جهة و البحث عن أساليبه المستخدمة في هذا الصدد من جهة أخری. تدل النتائج علی أنّ الشاعر بسبب ثقافته الواسعة استعمل عناصر مختلفة في تشبيهاته الضمنية کمثل العناصر الفلکية والطبية. والأساليب لديه أکثر من أن تُعدَّ وتُحصی مما يدل علی قدرته الفائقة لاستيعاب قواعد اللغة العربية إلّا أنه استخدم بعض الأساليب أکثر. کما تدل علی أنّ الشاعر استفاد من هذا اللون التشبيهي لأغراض متعددة؛ إمّا للبرهنة والإقناع فيما کان يبدو غريبًا أو مستحيلًا وإما للإثارة والتحريك وإما للإمتاع وإمّا إلی سائر الأغراض البلاغية المکنونة في مطاوي أشعاره.
گاهی شاعر یک رویکرد بلاغی ای به تشبیه دارد که در ان هیچ اشاره ای به ارکان تشبیه نمی کند و این همان چیزی است که علمای بلاغت بدان تشبیه ضمنی می گویند؛ به طوری که در ان عناصر عقلی در کنار احساسات و عواطف حضور و بروز دارد. شاعران به خاطر دقت و لطافت و تاثیر عمیقی که بر جان مخاطب دارد، بدین گونه تشبیهی روی می اورند. ابوالفتح بستی به عنوان یکی از شاعران ایرانی در قرن چهارم هجری از این چشمه، در اشعار خود بهره فراوانی برده است؛ به طوری که یک پدیده اشکار و پراکنده در دیوان وی به شمار می رود که خود، ضرورت توجه به ان را در اشعار بستی نشان می دهد. از این رو مقاله حاضر در نظر دارد ضمن معرفی تشبیه ضمنی، به بلاغت ان در شعر شاعر به شیوه توصیفی تحلیلی بپردازد و سبک و عناصری را که شاعر در خلق تصاویر تشبیهی خود از انها سود جسته، مورد واکاوی قرار دهد. نتایج تحقیق حاکی از ان است که ابو الفتح بستی به جهت معارف گسترده خود از عناصر مختلفی همچون عناصر اسمانی و پزشکی استفاده کرده است. شیوه ها و اسلوبهای وی نیز به قدری متعدد و مختلف است که دسته بندی انها امری سخت و دشوار است. از دیگر نتایج این تحقیق می توان به اغراض مختلف شاعر در بکارگیری تشبیه ضمنی اشاره کرد که در مواردی مانند اقامه برهان، اقناع مخاطب، تحریک و... متبلور شده است.
The poet may deviate from rhetoric in a way that suggests analogy without declaring it in one of the well-known forms, and this is what rhetoricians have defined as implicit analogy, as it is considered one of the rhetorical phenomena in which the element of reason is implemented along with sensation and emotions. The poet resorts to it because of its impact on deepening the meaning and its accuracy and kindness. Abu al-Fath al-Bosti, one of the Iranian poets in the fourth century AH, drew from the source of this metaphorical color and more than it, to the extent that it appears to those who delve deeper into his poetry that it is a prominent phenomenon scattered in his collection. Which draws attention and deserves consideration and contemplation. From this point of view, this research aims to know the implicit analogy and features of his rhetoric in the poetry of Abi al-Fath al-Basti, depending on the descriptive-analytical approach, by searching for the elements that the poet derived in creating his implicit mental images on the one hand, and searching for his methods used in this regard on the one hand. other. The results indicate that the poet, due to his wide culture, used different elements in his implicit similes, such as astronomical and medical elements. And his styles are more numerous than to be counted, which indicates his superior ability to absorb the grammar of the Arabic language, but he used some styles more. The results also indicate that the poet benefited from this metaphorical color for various purposes. Either for proof and persuasion in what seemed strange or impossible, or for excitement and stirring, or for pleasure, or for all the rhetorical purposes hidden in the folds of his poems.