چکیده:
ایران در طول جنگ عالمگیر اول جهانی، گرفتار بیماری مهلک آنفولانزای اسپانیایی شد که سهمگین ترین بیماری قرن بیستم جهان به شمار میرود. سه تا چهار موج آنفولانزای اسپانیایی از بهار 1918 تا تابستان 1919م/ ربیع الثانی 1336 تا رجب 1337ق، ایران و اکثر کشورهای جهان را درگیر کرد. این بیماری از خارج از مرزهای ایران، وارد شد و عوامل خارجی نظیر حضور نیروهای نظامی انگلستان، روسیه و عثمانی در تسریع شیوع آن نقش مهمی ایفا کرد. از بُعد داخلی، از هم گسیختگی سیاسی و اقتصادی و همچنین، زیرساختهای فرسوده و ناکارآمد بهداشتی، بر مصیبت وارده افزود. در نتیجه این بیماری، بین 10 تا 20 درصد جمعیت ایران جانشان را از دست دادند و آثار روانی و اجتماعی آن تا سالها بر جامعه ایرانی سایه افکند. پرسش نوشتار بر این مبنا قرار دارد که آنفولانزای اسپانیایی چگونه به ایران سرایت کرد و چه تاثیری بر جامعه ایران دوره قاجار بر جای گذاشت؟پژوهش حاضر به روش کتابخانهای تدوین شده است و در روند پژوهش، منابع تاریخی، خاطرات، سفرنامههای اروپاییان و اسناد آرشیوی وزارت امور خارجه مورد استفاده قرار گرفته اند. یافتههای این تحقیق نشان میدهد، شرایط اسفناک ایران در طول جنگ جهانی اول و مرگ و میر بالا، صرفاً جهت قحطی، خشکسالی و بروز بیماریهای سابقه دار نبوده است، بلکه سه موج کشنده بیماری آنفولانزای اسپانیایی، شرایط زیستی ایرانیان را به مرحله بسیار حاد کشاند.
During World War I, Iran was hit by the deadly Spanish flu, which is considered the worst disease of the 20th century. Three to four waves of Spanish Flu from the spring of 1918 to the summer of 1919/ Rabi al-Thani 1336 to Rajab 1337 AH hit Iran and most countries in the world. The disease came from outside Iran's borders, and foreign factors such as the presence of British, Russian, and Ottoman forces played an important role in accelerating its spread. Domestically, political and economic disintegration and worn and inefficient health infrastructure contributed to the disaster. As a result of this disease, between 10 and 20 percent of Iran's population lost their lives, and its psychological and social effects will cast a shadow over Iranian society for years to come. The question of the article is: How did the Spanish flu spread in Iran and what impact did it have on Iranian society during the Qajar period?The present research was conducted using a library method. Historical sources, memoirs, travelogues of Europeans and archival documents of the Ministry of Foreign Affairs were used in the research. The results of this research show that the deplorable conditions in Iran during World War I and the high mortality rate were not only due to famine, drought, and the occurrence of historical diseases, but that the three deadly waves of the Spanish flu brought the living conditions of Iranians to a very acute stage.
خلاصه ماشینی:
در اين شرايط ، قحطي و گرسنگي در مرزهاي طويل ايران با روسيه افزايش يافت (استادوخ ، سال ١٣٣٦ق ، کارتن ١٢، سريال ٣٨، پرونده ٦) و مراکز راه آهن در شهرهاي عشق آباد و باکو محلي جهت شيوع آنفولانزا گشت (گيلمور، ١٣٩٢: ٨٣) و بدين ترتيب مشهد و تبريز در تابستان ١٩١٨م / ١٣٣٦ق ، به شهرهاي آلوده گرفتار به آنفولانزا پيوستند.
پژوهش حاضر در نظر دارد با کنار هم قراردادن مجموعه گزارش هاي دست اول تاريخي، نظير خاطرات افرادي که در طول جنگ جهاني اول در ايران از لحاظ سياسي، نظامي يا بهداشتي فعال بوده اند، و همچنين مجموعه اسناد آرشيوي و مکاتبات اداري بين دستگاه هاي مربوطه نظير وزارت داخله ، اداره صحه ، وزارت امور خارجه و سازمان قرنطينه ، به يک نقشه راه گسترده و دقيقتر از ابعاد اين بيماري مهلک دست پيدا کند.
مولف با بررسي بيماري همه گير سال هاي ١٨٩٠م تا ١٨٩٢م / ١٣٠٧ق تا ١٣٠٩ق ، که اروپا و ايران را در بر گرفته بود، نتيجه گرفت ، ايران براي اولين بار به آنفولانزا دچار شده است (امين الاطباء، ١٣٠٩ ق : برگ ٢).
در ادامه هنگامي که سير شيوع بيماري آنفولانزا به ايالات مياني ايران مي رسد، گزارش هاي سندي از وقوع وبا در شهرهايي نظير يزد (استادوخ ، سال ١٣٣٦ق ، کارتن ٢٥، سريال ١٦٧، پرونده ٤) و اصفهان زياد ميشود.