چکیده:
وزن «أفعل» یکی از اوزان بسیار پرکاربرد در قرآن کریم است که نیازمند بازنگری در تفسیر و ترجمه است. بیشتر مفسّران و مترجمان قرآن، این وزن را به صورت تفضیل، تفسیر و ترجمه کردهاند؛ درحالیکه با توجه به سیاق بیشتر آیاتی که این وزن در آنها به کار رفته است، روشن میشود که کاربرد آن در بیشتر آیات، برای تعیین و حصر است و نه تفضیل. بدین معنا که برخلاف باور عمومی، وزن «أفعل» و «فُعلی» همواره به معنای «تفضیل» نیست تا در ترجمه فارسی از «تر و ترین» استفاده شود، بلکه گاهی «أفعل» و «فُعلی» برای بیان «تعیین» و حصر است؛ زیرا «أفعل» و «فُعلی» زمانی به مفهوم و معنای «أفعل تفضیل» است که برای مقایسه بین دو چیز یا دو کس به کار رود؛ درحالیکه گاهی اصلاً مقایسهای در کار نیست. این نوع استعمال وزن «أفعل» در امر واجب و معیّن است که در قرآن کریم بارها استعمال شده است و در این مقاله به روش توصیفی – تحلیلی، نمونههایی از این نوع کاربرد در قرآن با توجّه به تأثیر زیاد آن در تفسیر و ترجمه آیات، واکاوی شده است.
Wazn (the “weighting” of the roots or a pattern or cycle of rhythm in Arabian music) of "Af’al" is one of the most widely used Awzan in the Holy Qur'an, which needs to be revised in interpretation and translation. Most of the interpreters and translators of the Qur'an have interpreted and translated this wazn throughout the Holy Qur'an as Tafzil (excellence). However, according to the context of most of the verses in which this wazn is used, it is clear that its use in most of the verses is for ta’een and hasr, not to praise; This means that, contrary to popular belief, the wazn of "Af’al" and "Fu’la" does not always mean "Tafzil" so that the suffix tar and tarin (er and est in English grammar)" is used in Persian translation, but sometimes "Af’al" and " Fu’la" are used to express "ta’een" and “hasr”, because Af’al and Fu’la mean “af’al tafzil” when two things or two people are compared while sometimes there is no comparison. The use of this type of wazn of ‘af’al” is obligatory and definite, which has been used many times in the Holy Qur’an and in this article, using a descriptive-analytical method, examples of this type of use in the Qur'an have been analyzed with regard to its high impact in the interpretation and translation of the verses
خلاصه ماشینی:
بیشتر مفسّران و مترجمان قرآن، این وزن را در سراسر قرآن کریم بهصورت تفضیل، تفسیر و ترجمه کردهاند؛ درحالیکه با توجه به سیاق بیشتر آیاتی كه این وزن در آنها بهكار رفته است، مشخص میشود كه كاربرد آن در بیشتر آیات، برای تعیین و حصر است، نه تفضیل؛ بدینمعناكه برخلاف باور عمومی، وزن «أفعل» و «فُعلی» همواره به معنای «تفضیل» نیست تا در ترجمه فارسی از پسوند «تر و ترین» استفاده شود، بلکه گاهی «أفعل» و «فُعلی» برای بیان «تعیین» و حصر است؛ زیرا «أفعل» و «فُعلی» زمانی به مفهوم و معنای «أفعل تفضیل» است که برای مقایسه بین دو چیز یا دو شخص بهکار رود؛ درحالیکه گاهی اصلاً مقایسهای در کار نیست.
ک: زمخشری، 1407ق، ج1، ص 524؛ ابنعطیه، 1422ق، ج2، ص 71؛ رسعنی، 1429ق، ج1، ص 545؛ بیضاوی، 1418ق، ج2، ص 80؛ قرطبی، 1364، ج5، ص 263؛ نظام الاعرج، 1416ق، ج2، ص 436؛ خازن، 1415ق، ج1، ص 393؛ مجلسی، 1403ق، ج23، ص 285)؛ این درحالیکه در آیات قرآن کریم، با توجه به سیاق بسیاری از آیاتی كه این وزن در آنها بهكار رفته است، غالباً «أفعل تفضیل» مقصود نیست؛ بلکه كاربرد آن برای تعیین و حصر در امر واجب و معیّن است که در قرآن بارها بهكار رفته است و از آن به «أفعل تعیین» یاد میشود.
با جستجوی صورت گرفته در میان تفاسیر، ظاهراً تنها تفسیری که بدین مفهوم با عنوان «أفعل تعیین» برای تعیین و حصر توجه داشته است، تفسیر آیتالله جوادی آملی است که با بیان این مطلب ذیل برخی آیات ازجمله آیه 59 سوره نساء به مفهوم این وزن با عنوان «أفعل تعیین» توجه دارد (ر.