چکیده:
استاد جلال متینی در مقالهای راجع به تلفظ لغت «کژدم»، خوانش «گزدم» را ارجح دانسته است. اخیرا یکی دیگر از اهل تحقیق، با مداقّۀ بیشتر در رسمالخط نسخههای خطی، نظر داده که املا و تلفظ لغت مذکور، «گردم» است. راقم این سطور، با تایید نویسش اخیر از واژه، همچنین با توجه به علوم جانورشناسی و گویششناسی، قرائتی نو را پیش نهاده است. لغت «گرنجه دم» (مترادف عقرب در گویش زرتشتیان ایران)، مویّد خوانش پیشنهادی «گردم/گردم» از این لغت است.
خلاصه ماشینی:
اخیراً يكي ديگر از اهل تحقيق، با مداقّۀ بیشتر در رسمالخط نسخههای خطی، نظر داده كه املا و تلفظ لغت مذكور، «گَردُم» است.
شکل اصلی و کهنتر از این دو نیز برای نامِشِ(= نامیدن) عقرب داشتهاند که شکل اصیل و دقیق تلفظ لغت کژدم هم با مراجعه به آن واژه بر ما مکشوف میگردد.
نگارنده در اين جُستار، با توجه به واژۀ مترادفِ عقرب در فرهنگ بهدینان، تلفظ ديگری را از لغت مورد بحث مطرح كرده است.
اصل بحث و بررسي استاد متيني در مقالة «گزدم، كژدم؟»، (مندرج در مجلة دانشكدة ادبيات مشهد، سال 4، شماره 1 و 2)، با شواهد و دلايلي مبني بر متون و نُسَخ فارسي و تلفظ برخی گویشوران استنباط كرده است كه طرز نگارش لغت مورد بحث، بهصورت «گَزدُم» ارجح است.
برخی از حروف با توجه به رسمالخط ادوار پیشین شباهت بیشتری به هم مییافتند و این خود در پیدایش تصحیفات و تحریفات زبان و گسترش آن در میان کاتبان نقشی مؤثر داشته است (ر.
تلفظ دیگری از همان لغت بهصورت «سقرنیووس» است که در کتب فرهنگ معادل عقرب آمده است (ر.
لغت «گَزدُم» نیز در زبان پهلوی ساسانی رایج بوده و در بندهشن آمده است (ر.
لغتی دیگر نیز برای نامیدن کژدم، در گویشی کهن از گویشهای زبان فارسی دیده میشود.
پس مطابق اصول زبانشناسی این احتمال اقوی است که فرایند واجی حذف از گونۀ میانی، موجب کوتاهیِ نام کهن و اصیل عقرب در زبان فارسی شده باشد.
»(معین، ذیل همین لغت) کژدم: جانوری است از شاخۀ بندپایان از ردۀ عنکبوتیان و از دستۀ شکمبندداران دارای شکمی بند بند هستند.