چکیده:
موقعیت جغراقیایی و اقتصادی خراسان شرایط مناسبی برای اعراب مسلمان و نیز مخالفان و قبیلههای ناراضی
دولت ایشان میداشت. نحوه فتوحات و استفاده اعراب از ابزارهای موجود جهت تسلط بر سرزمینهای مفتوحه. از
قبیل صلحنامهها و اختیاراتی که طی ملاحظات سیاسی و اقتصادی به ساکنان بومی داده میشد موجب محفوظ
ماندن حق مالکیت و ادارة منابع اقتصادی و اداره جامعه توسط ایرانیان در خراسان شد. مسئّله پژوهش حاضر آن است
که دلایل توفیق زبان فارسی دری در خراسان چه بود؟ چرا زبان فارسی دری توانست در سیر حملات اعراب به ایران
مقاومت کرده و به حیات خود ادامه دهد؟ تعلقات ملی مردمان خراسان در این میان نقش داشت؟ یا آنکه زبان یکی
از مهمترین ابزارهای حفظ و تحکیم قدرت اشراف ایرانی در اداره جامعه و تسلط بر منابع اقتصادی در برابر اعراب در
خراسان بود؟ از آنجایی که اعراب در طول قرن اول و اوایل قرن دوم ه.ق درگیر تقسیم غنائم سرزمینهای فتح شده
بودند و هرکس خواهان سرزمین بیشتر و ثروت بیشتری میبود» خراسان نقطة مناسبی برای اقناع اعراب سرکش
توسط دولت آموی بود. به همین دلیل ایرآنیان با درک این مسئله توانستند منافع و منابع اقتصادی خود را حفظ
کنند و پا حفظ منابع و امتیازات قبلی خود در خراسان» از زبان و فرهنگشان پاسداری کننده و این پاسداری از زبان و
فرهنگ تنها به دلیل حفظ ابزارهای قدرت توسط اشراف ایرانیء و نه تنها ارضای احساسات ملیگرایانه انجام گرفت؛
دراینبین سیاستهای اعراب و صلحنامهها و فتح شدن خراسان بهواسطة صلح» تاثیر عمیقی بر این مهم داشته است
خلاصه ماشینی:
١٠ اگــر بخواهيــم خــراج بســتن بــر زمين هــا توســط عبــدالله بن عامــر را بــا نمونــه زمين هــاي خراجــي در غــرب ســرزمين هاي اســلامي و بين النهريــن يکــي بدانيــم ، بحــث عهــدي بــودن نســا و بــاورد نيــز متفــاوت مي شــود، امــا از گفتــۀ ابــن اعثــم مي تــوان دريافـت کـه خـراج سـالانه بـه صـورت عهـدي بسـته شـد کـه بـا توجـه بـه ايـن مهـم خـراج و جزيـه را بايـد يکـي دانسـت .
١١ ؛ همان طــور کــه بــر مي آيــد از صلح نامــۀ بيــن فرمانـدة عـرب و اهـل سـرخس اطلاعـي در دسـت نيسـت ، در صورتـي کـه ابـن اعثـم گزارشـي برعکــس بــلاذري دارد، ســرخس نيــز بــا شــرط دادن ســالانه ١٠٠ هــزار درهــم نقــد و هــزار کـر گنـدم و هـزار کـر جـو بـه صلـح فتـح شـد و ابـن عامـر بـه حاکـم آن سـامان عهـدي داد١٢ در ايـن متـن بحـث فتـح سـرخس به واسـطۀ صلـح در ميـان اسـت و مسـئلۀ خـراج بـر زمين هــا نيــز روشــن مي شــود کــه ســالانه بــه اضافــه مقــداري نقــد بايــد از عايــدات زميــن نيــز بــه اعــراب ســهمي داده مي شــد.
در تمــام منابـع اشـاره اي بـه آزادي عمـل مردمـان خراسـان بـاب جمـع خـراج سـالانه ، بـر اسـاس صلـح نامه هـا شـده اسـت و هـر چنـد کـه ايـن آزادي و تعامـل دلايـل سياسـي ، نظامـي و اقتصـادي داشــته اســت امــا موجــب بــه ثمــر نشســتن مســائلي شــد کــه درجــاي خــود بــه آن اشــاره خواهــد شــد.