چکیده:
یکی از مسائل مهم در زندگی امام کاظم(ع)، محدودیت‌های سیاسی و اجتماعی متعددی است که حضرت در سال‌های پایانی عمر خویش متحمل شده‌اند. اینکه ماهیت این محدودیت‌ها چگونه بوده و سختگیری بر حضرت به چه میزان بوده است، برای برخی پژوهش‌گران ابهام‌هایی ایجاد کرده، به‌گونه‌ای که برخی منکر زندانی بودن حضرت شده‌اند و محدودیت‌های حضرت را تنها در حد حصر خانگی دانسته‌اند. پژوهش حاضر به روش توصیفی ـ تحلیلی و با تکیه بر منابع کتابخانه‌ای، به بررسی گزارش‌های تاریخی مربوط به ماهیت و چگونگی این محدودیت‌ها می‌پردازد. دستاورد این پژوهش ما را به این نتیجه رهنمون می‌سازد که محدودیت‌های اعمال‌شده، در مواردی بنا بر تصریح نقل‌های تاریخی، زندان (سجن) بوده و در مواردی هم که از لفظ عام «حبس» استفاده شده، با توجه به قرائن متعدد، معنای زندان اراده شده است. افزون‌برآن، در مواردی نیز با شکنجه، توهین و غل و زنجیر همراه بوده، که در گذشته در زندان‌ها متداول بوده است.
One of the important issues of Imam Kazem's life is the numerous political and social imprisonments that he suffered in the last years of his life. Some researchers have ambiguities about the nature of these restrictions and the extent of severity Imam suffered; such that some have denied his imprisonment and believed his restriction was only house arrest. Using a descriptive-analytical method and relying on library sources, this research examines the historical reports related to the nature and quality of these restrictions. The result of this research shows that according to some clear historical reports, the restrictions applied to him were prison (sijn), and in other reports, which the general word "restriction" is used, it means prison as well considering numerous evidences. In some other cases, it has been along with torture, insult and shackle, which were common in prisons in the past.
خلاصه ماشینی:
برخی از خلفای عباسی معاصر حضرت، ازجمله مهدی عباسی و هارون عباسی، زندگی آزادانه را از امام کاظم(ع) سلب کردند و ایشان را از مدینه احضار یا دستگیر نمودند و در شهرهای بصره و بغداد تحت نظر شدید خود قرار دادند؛ اما دربارة اینکه ماهیت این محدودیت‌ها از نظر تاریخی چه بوده، ممکن است دیدگاه‌های مختلفی مطرح شود؛ زیرا وجود تعابیر مختلف گزارش‌های تاریخی، چون «سجن»، «حبس» و نیز «حبس در خانه» که محدویت مختصر و حصر خانگی تحت اشراف برخی از عوامل حکومت عباسی را به ذهن متبادر می‌کند، سبب شد ماهیت محدودیت‌های حضرت در هاله‌ای از ابهام بماند.
گفتنی است که در همان سال (179ق) علیبن اسماعیل نزد هارون از حضرت سعایت کرد، هارون به حج آمد در مدینه دستور زندانی کردن امام را صادرکرد (محمدبن محمدبن نعمان مفید، الارشاد، ج 2، ص 239؛ علیبن عیسی اربلی، کشف الغمه، ج 2، ص 232).
4 تمام منابعی که این گزارش تاریخی را با تفاوت در عبارت و اختصار و تطویل نقل کرده‌اند، از واژة «حبس» استفاده کرده‌اند؛ 5 اما از قراینی همچون دستور به قتل امام در وقت سحر، معلوم می‌شود که مراد از واژة حبس، «سجن» است و حضرت در زندان مهدی عباسی و در دسترس او قرار داشته است.
طبق بیان منابع، امام کاظم(ع) مدتی طولانی در زندان فضل‌‌بن ربیع باقی ماندند؛ 4 تا اینکه برای مدتی محدود به دستور هارون از زندان آزاد شدند و پس از مدتی که در بغداد تحت نظر بودند، دوباره به‌دستور هارون زندانی محمدبن علي صدوق، عیون اخبار الرضا(، ج 1، ص 106ـ108؛ همو، الامالی، مجلس 29، ص 146ـ147؛ ابن‌فتال نیشابوری، روضة الواعظین، ص 216ـ217.
(
, 
, 
)
