چکیده:
یکی ازقواعد مهم وپرکاربرد درعلم اصول، قاعده فراغ و تجاوز است. قاعده فراغ و
تجاوزازقواعدی است که در شرائط آن،همچنین درمورد وحدت یا تعدد آن میان
علماء،اختلاف نظر وجود دارد.
ابتداء مراد از محل در قاعده فراغ و تجاوز مورد بررسی قراردادیم وسپس تمرکز خود
را روی وحدت یا تعدد قاعده فراغ و تجاوز قرار دادیم و بعد از انتخاب مبنای وحدت قاعده
فراغ و تجاوز به بررسی شرائط قاعده پرداختیم. از جمله شرائط مهمی که مورد بررسی قرار
دادیم این است که در قاعده فراغ و تجاوز، دخول درغیر شرط است یاخیر؟؟ و اگر شرط
است مراد از غیر چه میباشد؟؟ سپس به مساله استثناء شدن طهارات ثلاثه از قاعده تجاوز
پرداخته و ادله موافقین و مخالفین را بیان کردیم و نظر مخالفین را مورد نقد و بررسی
قراردادیم.
درنهایت ما باتکیه به نظر و استدلال شیخ انصاری، قول محکم و سدید را انتخاب کرده
و با قائل شدن به وحدت قاعده فراغ و تجاوز، شرائط این قاعده را مورد بررسی قرار دادیم و
مبنای شبخ انصاری را پذیرفتیم.
خلاصه ماشینی:
2. در روایات، تعابیری وجود دارد که ظهور در معنای دوم دارند: الف)روایت زراره؛(اذا خرجت من شیء و دخلت فی غیره فشکک لیس بشیء)(عاملی،وسائل الشیعه،1367ش:ج5، باب 23،صفحه336) تعبیر به خروج شیء در این روایات یعنی اینکه مکلف اصل عمل را انجام داده است لکن در بطلان و صحت شک دارد.
ج) روایت اسماعیل بن جابر؛(ان شک فی الرکوع بعدما سجد فلیمض وان شک فی السجود بعدما قام فلیمض، کل شیء شک فیه وقد جاوزه ودخل فی غیره فلیمض علیه)(عاملی،وسائل الشیعه،1367ش:ج4، باب 13،صفحه937) د)روایت ابن ابی یعفور:(اذاشککت فی شیء من الوضوء و قد دخلت فی غیره فشکک لیس بشیء انما الشک اذا کنت فی شیء لم تجزه)(عاملی،وسائل الشیعه،1367ش:ج1،باب 42،صفحه331) همه این تعابیر ظهور در انجام عمل دارد و شک مکلف در صحت عمل است پس باید طبق این روایات بگوییم منظور از شک، شک در صحت است.
(درس خارج اصول استاد شهیدی پور، 17/سپتامبر/2017) اشکال:جناب شیخ انصاری در پاسخ از استدلال مطرح شده درمورد تعدد قاعده فراغ و تجاوز فرموده اند: مفاد قاعده فراغ،کان ناقصه نیست بلکه مفاد قاعده فراغ هم به صورت کان تامه است بنابراین اگرشک وسوال دراصل عمل باشد،مثل اینکه درسجده شک در رکوع کند یااینکه شک درصحت عمل باشد کما اینکه در قاعده فراغ وجود دارد، شارع حکم میکند که درصورت شک در عمل صحیح بناء بر وجود عمل صحیح گذاشته خواهد شد که مفاد (کان)تامه و از این تعبد،هردو قاعده استفاده خواهد شد.