چکیده:
در عصر صادقین علیهماالسلام دست کم پنج شاخه فکری در میان شیعیان وجود داشت: 1. شیعه
سیاسی و مردمی: تبری از خلفای پیش از امام علی علیهالسلام و طبعا از عثمانیه، و انتظار
بازگشت و تغییر اوضاع به نفع خاندان پیامبر که در عقاید رجعت و مهدویت ظهور میکرد،
از معتقدات این شاخه از تشیع بود. 2. فقیهان معتدل: گروهی از برجستهترین دانشمندان
فقیه، همچون ابان بن تغلب، زراره و ابوبصیر که دیدگاهی معتدل و محتاط با قضایا داشتند.
3. متکلمان شیعه: افرادی همچون قیس ماصر، هشام بن حکم و مؤمن در این گروه جای
میگیرند. 4. غالیان: افرادی نظیر مغیرة بن سعید، بیان بن سمعان، و مهمتر از همه،
أبوالخطاب اسدی از جمله غالیان معروف میباشند که در این دوران فعالیت میکردند. 5.
مفوضه یا غلات درون گروهی: به باور این افراد، ائمه علیهمالسلام تمام کارهایی را که باید خدا
انجام دهد انجام میدهند، با این تفاوت که قدرت خدا اصلی است و قدرت آنها تبعی.
خلاصه ماشینی:
"(اشعری، علی بن اسماعیل، 1980 م، ص 22) مرحوم بحرالعلوم در رجال خود از شهید ثانی نقل میکند که بسیاری از اصحاب ائمه علیهمالسلام و شیعیان متقدم، آنها را تنها علماء ابرار میدانستند و حتی قایل به عصمت آنان هم نبودند، و با این حال، ائمه علیهمالسلام آنان را مؤمن و عادل میدانستند (بحر العلوم، 1363، ج 3، ص 220)؛ نظری که برخی متکلمان شیعی دوره های بعد، از جمله ابوجعفر محمد بن قبه رازی، از دانشمندان و متکلمان مورد احترام شیعی در قرن چهارم که رئیس وبزرگ شیعه در زمان خود بوده وآرای او مورد توجه واستناد دانشمندان شیعی پس از وی بوده است (علامه حلی، 1417 ق، ص 243) نیز از آن پشتیبانی کردهاند.
بسیاری از این افراد جزو اصحاب اجماع هستند که بر علم و فقاهت آنان تصریح شده است،(طوسی، 1404 ق، ج 2، ص 507 و 673) و چهار نفر از ایشان نیز از شیعیان مورد علاقه امام صادق علیهالسلام بودند: برید، زراره، ابوبصیر (1) و محمد بن مسلم.
»(ابن ماجه، بیتا، ج 2، ص 1008/ نسائی، 1348 ق، ج 5، ص 268/ بیهقی، بیتا، ج 5، ص 127) در برخی روایات، از غلو به «تنطع» تعبیر شده است؛ چنانکه پیامبر صلیاللهعلیهوآله فرمودند: «هلک المتنطعون» (مسلم، بیتا، ج 1، ص 386) بنابراین، غلو در میان ادیان گذشته و نیز در همه فرق اسلامی ریشه دارد، اما این لفظ اغلب برای شیعیانی که در حق علی علیهالسلام و اهل بیت ایشان غلو کردند، به کار رفته است."