چکیده:
داوری از شیوه های حل و فصل دعاوی در میان مردم، و نهادی قدیمی است که در ایران باستان و عربستان قبل از اسلام رواج داشت و دین اسلام هم آن را امضا کرد. اسلام برای حل اختلافات زناشویی از طریق داوری اهمیت ویژه ای قائل شده و با ذکر آیاتی در قرآن کریم، زمینه توجه بیشتر به آن را فراهم نموده است. فقهای امامیه نیز در زمینه وجوب یا استحباب داوری، ماهیت داوری و شرایط داوران در دعاوی خانوادگی بر غنای مباحث افزوده اند. در نظام قانونگذاری ایران، مقنن با الهام از فقه امامیه اهمیت خاصی به داوری در دعاوی خانوادگی داده و با تصویب مقرراتی، ارجاع به داوری در دعوی طلاق را ضروری شمرده است. در این مقاله اهمیت و نقش داوری در اسلام و مقررات موضوعه بررسی گردیده و با تحلیل رویه قضایی محاکم خانواده، مشکلات کنونی در زمینه مزبور مورد ارزیابی قرار گرفته است. همچنین نشان داده شده که به رغم اهمیت داوری در فقه و مقررات موضوعه، رویه عملی دادگاه ها حاکی از آن است که داوری از اهمیت واقعی خود دور مانده است. نگارنده معتقد است با ایجاد مراکز تخصصی داوری در معیت محاکم خانواده، و با حضور افراد کاردان و آشنا به امور اجتماعی، از شیوه داوری استفاده مطلوب تر به عمل خواهد آمد.
خلاصه ماشینی:
1ـ داوران از اقوام زن و شوهر هستند؛ 2ـ هزينه ندارد؛ 3ـ رسيدگي به اختلافات طرفين بدون تشريفات و سريع است؛ 4ـ اسرار زوجين در اختيار ديگران قرار نميگيرد؛ 5ـ مبناي طرفين بر اعتماد به داوران است؛ 6ـ اقوام و خويشاوندان در برابر اختلافات خانوادگي مسؤوليت دارند؛ 7ـ داوري بايد قبل از وقوع طلاق و جدايي صورت گيرد؛ زيرا يك تدبير پيشگيرانه است؛ 8ـ انتخاب داوران از اقوام موجب دلسوزي بيشتر آنها خواهد شد؛ 9ـ تعداد داوران براي طرفين مساوي است؛ 10ـ خداوند به انگيزه همه به ويژه داوران آگاه است (قرائتي، 1377، ج2، ص 327-328).
داوري در قوانين موضوعه 1ـ قبل از پيروزي انقلاب اسلامي ماده 676 قانون آيين دادرسي مصوب 1318 مقرر ميداشت: «در مورد اختلاف بين زن و شوهر راجع به سوءرفتار و عدم تمكين و نفقه و كسوه و سكني و نيز هزينه طفلي كه در عهده شوهر و در حضانت زن باشد، از طرف هر يك از زوجين كه طرح شود، دادگاهها ميتوانند به درخواست هر يك از طرفين، دعوي را ارجاع به داوري نموده و در صورت عدم تراضي آنها در تعيين داور، لااقل دو نفر را از بين اقرباي طرفين، و در صورتي كه در محل سكونت خود اقربا نداشته باشند، از اشخاصي كه با آنها معاشرت و دوستي دارند تعيين كند.