خلاصه ماشینی:
"علیت یکی از صور پیش از تجربه است که فهم انسان خودبخود تجربههای خویش را بوسیلهء آن تحت انتظام درمیآورد؛چیزی است که از تجربه نتیجه نشده بلکه برخلاف برای آنکه نظم تجربهها را امکان پذیر سازد ضرورت دارد کانت اصل علیت را باین تعبیر بیان کرده است که:«هرچه که اتفاق میافتد ایجاب میکند که چیزی دیگری باشد که این چیز بر طبق قاعدهای در پی آن درآید».
بر طبق تعلیمان مکتب تحققی،علیت مربوط بماهیت و حقیقت خود اشیاء نیست،بلکه تجربهای از فکر بشری بشمار میرود،و چون این اصل برای انسان مثمر و مفید است، -------------- (*)-اقتباس از کتاب ماکس پلانک بنام«علم دارد بکجا میرود»تألیف سال 7391 در بخش دوم جوابی است که علم بمسأله علیت میدهد.
اول باید دید که آیا رشتههای مختلف علوم هم مانند فلسفه دربارهء این موضوع با یکدیگر اختلافنظر دارند یا نه،در بادی نظر ممکن است اعتراض شود که مسأله ای که فلسفه درباره حل آن عاجز مانده و مربوط بفلسفه هم بوده امکان ندارد که در محیط خصوصی یک علم خاص راه حلی برای آن پیدا شود.
آیا حقیقت امر آنست که علم تنها با معلوماتی که از راه حواس بدست میآید و مطابق قوانین استدلال منظم میشود سروکار دارد؟یا اینکه از همان آغاز کار بآن طرف دانشهایی که از منابع مستقیم بدست میآید وارد میشود؟ من گمان نمیکنم که برای جواب باین دو سؤال تردیدی در کار باشد،و با کمال وضوح معلوم است که در مورد هر علم خصوصی جواب سؤال اول منفی و پاسخ سؤال دوم مثبت است."