دهخدای سیاست - دهخدای فرهنگ معرفی و نقد

"»4 راستی چگونه دهخدای تنگ‌حوصله‌ای که‌ به اصرار می‌نوشت و می‌سرود،تبدیل به دهخدای‌ پژوهشگری شد که سی سال تمام روی دو زانو روزانه 51 ساعت به تألیف لغت‌نامه می‌پرداخت؟ دهخدا چرا دست از مبارزه شست و به کنج‌ خلوت تحقیق خود پناه برد؟آیا دچار سرخوردگی‌ (به تصویر صفحه مراجعه شود) سیاسی شده بود؟زمانه را مناسب فعالیت‌های سیاسی نمی‌دید؟ رسالت خود را پایان یافته می‌پنداشت و یا رسالت عظیم دیگری‌ در عرصه‌ای ماندگارتر بر دوش خود احساس می‌کرد؟ دهخدا در یادداشتی در مقدمه‌ی لغت‌نامه‌ (صفحه‌ی 924)می‌نویسد:«مرا هیچ چیز از نام و نان به تحمل این تعب طویل‌[لغت‌نامه‌]جز مظلومیت‌ مشرق در مقابل ظالمین و ستمکاران مغربی‌ وانداشت. به فرض که دهخدا پس از استقرار مشروطه و جریان‌های بعد از آن مانند تعطیلی مجلس پی به سراب بودن‌ قانون و آزادی برده،با تجربه‌ی تلخی که از دوران تبعید و سیاست‌های‌ استعمارگرانه‌ی انگلیس اندوخته بود،عرصه‌ی سیاست را با حیله‌ها و خیانت‌هایش برنمی‌تافت،چرا در همین عرصه‌ نخواست به روشنگری مردم بپردازد و نمونه‌ی یک‌ سیاستمدار با اخلاق را ارائه دهد؟چگونه‌ شد آن مبارز دلیر که با نوشته‌های‌ چرند و پرند خود ولوله در ارکان حکومت‌ (به تصویر صفحه مراجعه شود) مستبد محمد علی شاه می‌انداخت،به یکباره سکوت پیشه کرد؟آیا به خاطر شهادت یار هم‌قدم و هم‌قلم خود میرزا جهانگیر خان شیرازی‌ احساس گناه می‌کرد؟آیا می‌اندیشید جهانگیر خان به خاطر مقالات‌ چرند و پرند او جان باخته و او خود با توسل به سفارت انگلیس-دشمنی‌ از نوع دیگر-جان خود را نجات داده است؟ آنچه مسلم است،سفارت انگلیس پس از به توپ بسته شدن مجلس‌ توسط قوای روسی تلاش بسیار در نجات دهخدا،سید حسن تقی‌زاده، مساوات،عبد الرحیم خلخالی و چند تن دیگر کرد که همگی فرنگ رفته‌ و از روشن‌فکران روزگار بودند."