روش شناسی حکمت اشراق و اعتبار معرفت شناختی آن مقاله

معرفت فلسفی پاییز 1386 - شماره 17 ISC (‎38 صفحه - از 27 تا 64 )

کلیدواژه ها: عقل فلسفه عرفان اشراق شهود اعتبار معرفت‌شناختی حکمت اشراق شیخ اشراق معرفت

چکیده:

یکی از عناصر اصلی حکمت اشراق به لحاظ روشی، اتکای آن بر شهود و اشراق است. اما از پرسش‌های مهم درباره این روش، جایگاه عقل و نحوه جمع میان عقل و شهود است. همین امر پرسشی را نیز درباره جایگاه خود حکمت اشراق در میان مکاتب همگن به وجود می‌آورد. نوشته حاضر درصدد است از طریق روش‌شناسی حکمت اشراق، به پرسش‌های مزبور پاسخ دهد. بدین منظور، نخست به تبیین روش‌شناسی حکمت اشراق پرداخته، سپس جایگاه عقل را در آن مشخص نموده است. از نظر مؤلف، شیوه کشف و رسیدن به واقع، عقل و شهود هردو است؛ اما در مقام تحلیل، تبیین و تبدیل آن داده‌ها به نظام فکری، حاکمیت مطلق از آن عقل است. به دلیل آنکه التزام به تعقل و استدلال، مشخصه بارز و جامع میان تمامی نحله‌های فلسفی است، باید حکمت اشراق را به لحاظ روشی، نوعی فلسفه دانست. بخش پایانی این نوشته به ارزیابی روش شیخ اشراق اختصاص دارد و بعد از بررسی مناسبات عقل و شهود، معلوم می‌کند که شهود و عقل می‌توانند در مواردی با یکدیگر همگام نباشند و به دنبال آن، همواره نمی‌توان منطق‌پذیری و اعتبار شهود را از طریق عقل استنتاج کرد؛ همان‌گونه که عقل به تنهایی در تمامی حوزه‌ها کارایی ندارد و این امر بیانگر مزیت روشی حکمت اشراق نسبت به فلسفه مشاء و عرفان نیز است.

خلاصه ماشینی:

"بخش پایانی این نوشته به ارزیابی روش شیخ اشراق اختصاص دارد و بعد از بررسی مناسبات عقل و شهود، معلوم می‌کند که شهود و عقل می‌توانند در مواردی با یکدیگر همگام نباشند و به دنبال آن، همواره نمی‌توان منطق‌پذیری و اعتبار شهود را از طریق عقل استنتاج کرد؛ همان‌گونه که عقل به تنهایی در تمامی حوزه‌ها کارایی ندارد و این امر بیانگر مزیت روشی حکمت اشراق نسبت به فلسفه مشاء و عرفان نیز است. ممکن است این سؤال مطرح شود که با توجه به تأکید شیخ اشراق بر شهود و اشراق در مقام ثبوت، عقل در این مقام چه جایگاهی دارد؟ آیا او شهود را آنچنان مطلق می‌کند که دیگر مجالی برای عقل باقی نمی‌ماند؟ یا اینکه در کنار شهود، از عقل هم می‌توان استفاده کرد و میان آن دو جمع نمود؟ اگر چنین جمعی ممکن است، چه تبیین و تفسیری می‌تواند داشته باشد؟ نقش عقل در حکمت اشراق با بررسی آثار شیخ اشراق، به آسانی نمی‌توان عبارت صریحی در این‌باره یافت. اما حقیقت مسئله آن است که علاوه بر اختلاف در ماهیت شهود، ارتباط شهود با حدس نیز درخور توجه است و به نظر می‌رسد بسیاری میان آن دو تمایز قایل نشده‌اند؛ چنان‌که برخی این عبارت شیخ اشراق را بیانگر احکام حدسی دانسته‌اند: «لی فی نفسی تجارب صحیحة ان العوالم اربعة ... این صورت می‌تواند محل نزاع باشد و باید پرسید تقدم با عقل است یا شهود؟ با توجه به روش‌شناسی حکمت اشراق و التزام شیخ اشراق به استدلال عقلی، می‌توان مدعی شد: تقدم با عقل است؛ زیرا شهود هرچند به خود واقعیت دست می‌یابد، اما هرگز مصون از خطا و لغزش نیست."

دریافت فایل ارجاع :
(پژوهیار, , , )

دانلود PDF
دانلود HTML

لینک کوتاه:

صفحه:

ورود / عضویت

برای مشاهده متن مقاله و یا دانلود آن لازم است وارد پایگاه شوید. در صورتی که عضو نیستید از قسمت عضویت اقدام فرمایید.

ورود