چکیده:
بحث و بررسی پیرامون دانش اسباب نزول به عنوان یکی از موضوعات مهمّ علوم قرآنی است. »سبب نزول«، عبارت است از: حادثه، یا سوال و... که در عصر پیامبر (ص) اتفاق افتاده و باعث نزول آیه، آیه‌ها و یا سوره‌ای از قرآن شده است که به شکلی اشاره به آن حادثه یا سوال و... دارد. بنابراین شرط تقارن زمانی بین سبب و مسبب لازم است. فواید اسباب نزول خاص عبارتند از: شناخت فلسفه احکام، شناخت دایره شمول حکم، تخصیص حکم عام به وسیله سبب نزول، دفع توهّم حصر، شناخت رجال و شخصیّتهای صدر اسلام، سهولت حفظ الفاظ و فراگیری معارف قرآن، فهم معانی آیات، شناخت آیات مکی و مدنی، شناخت اعجاز قرآن، شناخت افکار، عقاید، آداب و ویژگی‌های مردم عصر نزول، شناخت زمینه‌ها و سابقه تاریخی مساله امامت و ولایت، شناسایی ادلّه برخی حقایق مطرح در مباحث کلامی و شناخت ناسخ و منسوخ. در ادامه نویسندگان به نقد و بررسی دو نظریه درباره پیدایش و نگارش علم اسباب نزول پرداخته‌اند و معتقدند اولین کسی که به نگارش این علم پرداخته حضرت علی (ع) بوده است. سپس تکامل علم اسباب نزول در پنج مرحله - نقل سینه به سینه، تدوین در ضمن حدیث، تدوین در ضمن تفسیر، تدوین مستقل و نقد و بررسی و شکل‌گیری به صورت علمی خاص - و انواع سبب نزول در چهار صورت - لفظ عام و سبب نزول عام، لفظ خاص و سبب خاص، لفظ خاص و سبب عام، لفظ عام و سبب خاص - و ملاکهای شناخت اسباب نزول - واژه‌شناسی اسباب نزول، اعتبار سند، سازگاری با قرآن، عدم مخالفت با آیات قرآن، سازگاری با روایات، سازگاری با اعتقادات و باورها و تاریخ - به همراه مثالهای گوناگون به تفصیل مورد نقد و بررسی قرار گرفته است. در پایان نیز، در مورد تعدّد سبب نزول و وحدت آیه و تعدّد نازل و وحدت سبب توضیحاتی آمده است.
خلاصه ماشینی:
دربارة زمان تدوین علوم قرآن اضافی، چند نظریه ارائه شده است: برخی می‌گویند: پس از رحلت پیامبر<FootNote No="10" Text=" داود العطار، موجز علوم القرآن / 26؛ محمد ابو شبهه، المدخل لدراسة القرآن الکریم /9.
زیرا در آن آمده است: عمر بن خطاب و معاذ بن جبل و عده‌ای از انصار خدمت پیامبر آمده، عرض کردند دربارة شراب و قمار فتوا دهید، زیرا این دو عقل را زایل و مال را نیز تلف می‌کند، پس خداوند آیه فوق را نازل فرمود<FootNote No="23" Text=" واحدی، اسباب النزل، (بیروت، المکتبة الثقافیة) /38.
"/>، بنانیم، مخصّص به غیر مورد سبب نزول، اختصاص خواهد یافت و در این صورت کسانی که به عایشه یا ماریه قبطیه تهمت زده‌اند، در دنیا و آخرت لعنت شده‌اند و بر ایشان عذابی است بزرگ؛ گر چه شاهد بیاورند یا تویه کنند<FootNote No="27" Text=" صادقی، الفرقان، (اسماعیلیان)، 18و 19/85؛ غازی عنایه، اسباب النزول القرآنی /29، کامل موسی و علی دحرج، التبیان فی علوم القرآن / 85.
"/> عام است، به این معنا که هر کس ظهار کند، حکم ظهار در حق او جاری است،ولی بر اساس نظریه دوم، حکم ظهار در آیه، اختصاص دارد به سبب نزول آیه که ماجرای ظهار اوس بن صامت است<FootNote No="29" Text=" واحدی، اسباب النزول /232.
6. سهولت حفظ الفاظ و فراگیری معارف قرآن به دلیل پیوند اسباب با مسببات و احکام با حوادث و حوادث با اشخاص و زمان و مکان، شناخت سبب نزول باعث آسانی حفظ و سهولت فهم آیه و یا آیاتی است که در مورد آن نازل شده است و هر یک از امور یاد شده علت می‌شود برای نقش بستن و ترسیم هر چه بهتر آیات در ذهن و یاد آوری همان آیات به هنگام نیاز.
(
, 
, 
)
