چکیده:
یکی از مقوله‌های مفصل زبانهای باستانی،دستگاه فعل بوده که جزئیات بسیاری را دربرگرفته و ساختهای گوناگونی را شامل می‌شده است.یکی از این ساختها،به نام«فعل وسطی»هنگامی به‌کار می‌رفته که عمل فاعل به خودش برمی‌گشته یا به عبارت دیگر،فاعل،عملی را به نفع یا ضرر خود انجام می‌داده است.این‌گونه ساخت در دورهء میانه و به تبع آن در دورهء نو،صورت صرفی خود را از دست داد و همان معنی و مفهوم به وسیلهء ضمایر مشترک،متقابل یا انعکاسی بیان گردید.بدین ترتیب،درعین حال که ماهیت اصلی فعل وسطی در زبان محفوظ ماند؛شیوهء بیان به گونهء دیگری درآمد.در این مقاله،سعی شده است که ضمن نشان دادن صورتهای صرفی فعل وسطی در فارسی باستان،روند تغییرات آن در دوره‌های بعدی زبان فارسی مورد بررسی قرار گیرد و به صورتهای نحویی که جایگزین صورت صرفی فعل وسطی شده است؛اشاره گردد.
خلاصه ماشینی:
"ناگفته نباید گذاشت که در همۀ زبانهای دنیا افعالی یافت می‌شوند که این نوع مفهوم را می‌رسانند ولی آنچه در برخی از زبانهای باستانی نظر هر پژوهشگری را به خود جلب می‌کند؛آن است که شیوۀ ساخت این‌گونه افعال با ساخت افعال دیگر تفاوت دارد و گویندگان آن زبانها در ازای این«تفاوت معنایی»،برای«صورت»نیز تفاوتی قائل بوده‌اند.
در زبانهای این دوره،از جمله فارسی میانه که صورت تحول یافتۀ فارسی باستان و صورت پیشین فارسی نو بشمار می‌رود؛ برای بیان فعل وسطی یعنی عملی که به نفع یا ضرر فاعل انجام می‌شود؛از یکی از انواع ضمیر موسوم به ضمیر مشترک یا نفس کمک گرفته شد.
ناگفته نباید گذاشت که نوع دیگری از افعال نیز وجود دارد که در آنها،عمل فاعل جنبۀ متقابل به خود می‌گیرد و به نوعی می‌توان آنها را در ردیف همین افعال وسطی قرار داد.
در زبان انگلیسی که ماهیت تصریفی آن روزبروز ساده‌تر شده است؛ ساخت خاصی برای افعال وسطی وجود ندارد و ضمایر انعکاسی23 ،نقش رساندن این مفهوم را به عهده دارند.
در زبان آلمانی که نسبت به زبانهای دیگر هند و اروپایی محافظه کارتر بوده و هنوز بسیاری از مقوله‌های تصریفی خود را حفظ کرده است؛ضمایر انعکاسی،هم از نظر صورت و هم از لحاظ معنی،فعل وسطی را مشخص می‌سازند27 .
با توجه به شواهدی که در این مقاله مورد تحقیق و بررسی قرار گرفته است؛نتیجه می‌شود که با ساده‌تر شدن زبان فارسی در طی قرون،یکی از ساختهای فعل موسوم به «فعل وسطی»با عبور از دورۀ باستان به دورۀ میانه دچار تحول شده و در حقیقت، صورت صرفی این فعل جای خود را به نوعی از ضمایر پرداخته است که امروزه همان مفهوم را تداعی می‌کند."
(
, 
, 
)
