چکیده:
غیرعادی(زمان جنگ،حکومت نظامی و حالت فوقالعاده)و استثناءهای مربوط به برخی نشریات خاص (مطبوعات ویژهء کودکان و نوجوانان، نشریات خارجی و نشریات حاوی آگهیهای قضایی و قانونی)،مورد مطالعه قرار گرفتهاند. مبحث سوم دربارهء«محدودیتهای آزادی مطبوعات»،به بررسی تجربههای تاریخی نخستین قانونگذاریهای کشورهای بزرگ غربی در انگلستان، ایالات متحدهء امریکا و فرانسه،درمورد آزادی مطبوعات و محدودیتهای آن و نیز بررسی مبانی و محدودیتهای آزادی مطبوعات در قوانین اساسی و مطبوعاتی ایران در دورههای بعد از انقلاب مشروطیت و پس از انقلاب اسلامی،اختصاص یافته است. به موازات تحولات اخیر کشور در جهت تقویت توسعهء سیاسی و پیشبرد جامعهء مدنی،اهمیت بهبود فضای عمومی مطبوعات آزادی مطبوعات، افزایش یافته است و بههمین لحاظ نه تنها در محافل فکری و سیاسی و مراکز دانشگاهی و مطبوعاتی،بلکه در سطح عمومی جامعه نیز توجه به مباحثهها و گفتوشنودهای مربوط به ماهیت و کیفیت این آزادی و زمینهها و محدودیتهای آن،گسترش پیدا کرده است. در این میان،با در نظر گرفتن آنکه تحتتأثیر شرایط اختناق و سرکوب آزادی عقیده و آزادی بیان در دورهء رژیم 2Lسابق،منابع و مآخذ علمی مطالعات تاریخی،سیاسی و اجتماعی این آزادیها و بهویژه جنبههای حقوقی آنها،در ایران بسیار محدود مانده است، بررسی حاضر در مورد«ارکان حقوقی آزادی مطبوعات»میتواند به جبران کمبود منابع و روشنتر شدن مباحثههای جاری در این زمینه کمک کند. این مقاله،بخشی از یک مطالعهء گسترده راجع به«حقوق مطبوعات»در چارچوب«بررسی تطبیقی قوانین و مقررات حقوقی تأسیس و انتشار مطبوعات در ایران و چند کشور دیگر جهان»-شامل«مقررات تأسیس و ادارهء مطبوعات»و«مقررات محتوای3L مطبوعات»-بهشمار میرود و در آن با توجه به مقررات مربوط به محتوای مطبوعات،طی سه مبحث بهترتیب «اصل انتشار آزادانهء مطبوعات»، «استثناءهای آزادی مطبوعات»و «محدودیتهای آزادی مطبوعات» تشریح شدهاند. در مبحث اول در مورد«اصل انتشار آزادانهء مطبوعات»،مفاهیم و عناصر آزادی مطبوعات،تحول مبانی حقوقی این آزادی و نظامهای حقوقی آن-شامل نظام پیگیری و نظام تنبیهی-بررسی گردیدهاند. در مبحث دوم راجع به «استثناءهای آزادی مطبوعات»،به ترتیب استثناءهای مربوط به شرایط
خلاصه ماشینی:
"ب. تحول مبانی حقوقی آزادی مطبوعات در سیر تاریخی آزادی مطبوعات، «اعلامیهء حقوق بشر و شهروند»انقلاب کبیر فرانسه(مصوب 9871)که در مادهء 11 آن،انتقال و انتشار آزادانهء افکار و عقاید،یکی از گرانبهاترین حقوق انسانی معرفی گردیده و آزادی گفتار و نگارش و چاپ برای هر فرد،به رسمیت شناخته شده است و نخستین اصلاحیهء قانون اساسی ایالات متحده(مصوب 1971)، که کنگرهء این کشور را از وضع هر قانون محدودکنندهء آزادی بیان یا مطبوعات ممنوع کرده است،اهمیت خاص دارند.
2. استثناءهای آزادی مطبوعات در کشورهای دارای نظام حقوقی تنبیهی،که براساس اصل انتشار آزادانهء مطبوعات،محدودیتهای پیش از انتشار روزنامهها و مجلهها،مانند کسب اجازهء قبلی تأسیس و ادارهء نشریات،پرداخت ودیعهء مالی و سانسور مطالب پیش از چاپ و انتشار آنها،از میان رفتهاند و با توجه به ضوابط قانونی تعیین محدودیتهای آزادی مطبوعات، تخلفها و جرمهای احتمالی ناشی از مندرجات نشریات،تنها بعد از انتشار آنها مورد تعقیب قرار میگیرند،علاوه بر محدودیتهای این آزادی که در قوانین عادی یا قوانین اختصاصی مطبوعاتی پیشبینی میشوند،برخی موارد خاص موسوم به«استثناءهای آزادی مطبوعات»4هم در نظر گرفته شدهاند.
1. مطبوعات ویژه کودکان و نوجوانان در دورهء پس از جنگ جهانی دوم،در بسیاری از کشورهای غربی،به سبب ضرورت چارهجویی برای شرایط اجتماعی و اقتصادی بحرانآمیز ناشی از جنگ مذکور و حمایت کودکان در مقابل نابسامانیهای آن زمان،به پیروی از مقررات محدودکنندهای که در اوایل قرن بیستم جهت مصون ساختن آنان در برابر جنبههای غیراخلاقی و خشونتآمیز فیلمهای سینمایی وضع شده بودند، مقررات خاصی نیز برای مقابله با آثار منفی محتویات نشریات کودکان و *در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران براساس اصلهای 42 و 861،دو رکن اصلی آزادی مطبوعات شامل آزادی انتشار و حمایت قانونی این آزادی، مورد حراست قرار گرفته است."