چکیده:
توحید مفضل رساله مختصر و سودمندی است دربارهء خداشناسی که از طریق مفضل بن عمر شاگرد نامی امام ششم حضرت صادق (جعفر بن محمد)علیه السلام-به ما رسیده و در این مقال معرفی میگردد تا راهنمایی باشد حقیقت جویان و اهل فضیلت را و برهانی گردد بر پیروان هواها و هوسها و آنانکه براساس اغراض در اعتقاد به این امر فطری عناد و جدال داشته و دارند.
این رساله بر دو بخش آمده:بخشی پیرامون جهان برین است و دیگری دربارهء جهان زیرین،و این دومین بر چهار فصل ترتیب یافته و این گفتار در راستای آن گزارش است.
خلاصه ماشینی:
مفضل ابو عبد الله(یا ابو محمد)مفضل بن عمر جعفی کوفی از شاگردان نامی امام صادق و کاظم(ع)بوده و اصحاب رجال راجع به مقام او اختلاف دارند ولی قول توثیق را ترجیح دادهاند(ابو علی حایری منتهی المقال چاپ ایران صفحه:308)براساس منافع تاریخی دو اثر نفیس در بیان توحید خداوند از عصر امام صادق رسیده است که بر صحت آنها اکثر اهل خبرت اتفاقنظر دارند یکی رساله«اهلیلجه»است که در پایان همین گفتار شناخت شده است،و دو دیگر رساله«التوحید»است که پس از علامه مجلسی تا حال حاضر به«توحید مفضل»شهرت یافته است(امالی شیخ توسی رجال نجاشی آثار سید ابن طاوس که با نشانی کامل بیاید)این دو اثر از منشات امام صادق دانسته شده جز اینکه«اهلیلجه»را امام برای مفضل نوشته و«التوحید»را امام بیان فرموده و مفضل نوشته است.
» از آنجا که این دو اثر نفیس مورد اعتماد اهل بصیرت قرار گرفته و در سبک و سیاق و محتوا نزدیک بهم بوده علامه مجلسی هردو را در کتاب توحید از جلد دوم بحار الانوار به عین الفاظ نقل نموده و عبارات آنها را شرح و تفسیر داده است؛این دو اثر بارها باهم و جداگانه و ضمیمه برخی از آثار در ایران چاپ شده است.
نسخهای از این حاشیه را آقا بزرگ تهرانی نزد شیخ علی بن ابراهیم قمی در نجف دیده بوده و آن را یاد نموده است(الذریعة 6:50-49) ج-ترجمه و شرح توحید مفضل علامه مجلسی،محمد باقرین محمد تقی(متوفی 1110 قمری)افزون بر اینکه این رساله را با همتای آن«اهلیلجه»در جلد دوم بحار الانوار«کتاب التوحید»به عین الفاظ آورده و شرح تفسیر نموده جداگانه آن را به فارسی برگردانده و شرح داده است.