چکیده:
متنبی بزرگترین شاعر عرب است که دنیای اسلام را هم در زمان شاعر و هم قرنها پس از فوت شاعر بخود مشغول کرده است.
در سال 354 هـ.ق بدعوت ابن العمید به ایران سفر کرد.مدتی در «أرجان»(بین خوزستان و فارس)اقامت داشت،سپس قصد عضد الدولة در شیراز نمود،و چند ماهی نیز در این شهر اقامت کرد،سپس راهی عراق شد،و نزدیک بغداد راهزنان به او حمله کردند و کشته شد.
متنبی در مدت اقامت خود در ایران و خصوصا در شیراز،قصاید و قطعات مهمی بجای گذاشت.در این اشعار برخی مناطق ایران و برخی حوادث ایران را به تصویر کشیده است.
طه حسین در تحلیل و نقد اشعار متنبی بر آن است که گرچه مدت حضور متنبی در ایران کوتاه بود ولی تحول بزرگی در شعر او بوجود آورد که اگر دوام بیشتری مییافت کل شعر عرب دگرگون میشد.
مقاله حاضر بر آنست که شعر متنبی در ایران و علل پیدایش این تحول در شعر او را بررسی کند.
خلاصه ماشینی:
أولی هذه القصائد مطلعها: أوه بدیل من قولتی واها لمن نأت و البدیل ذکراها24 و فیها یقول عن عضد الدولة: و قد رأیت الملوک قاطبة وسرت حتی رأیت مولاها و من منایاهم براحته یأمرها فیهم وینهاها أبا شجاع بفارس عضد؟ دولة فنّا خسرو شهنشاها25 و الثانیة التونیة التی یصف فیها شعب بوّان:26 مغانی الشّعب طیبا فی المغانی بمنزلة الربیع من الزمان و لکنّ الفتی العربیّ فیها غریب الوجه و الید و اللسان ملاعب جنّة لو سار فیها سلیمان لسار بترجمان و شعب بوّان مرّ به المتنبی و هو فی طریقه الی شیراز،و هو بجمال طبیعته لا یترک و لا یغادر الا إذا کانت الوجهة أبا شجاع عضد الدولة: یقول بشعب بوّان خصانی أعن هذا یسار الی الطعان أبو کم آدم سنّ المعاصی و علمکم مفارقة الجنان فقلت:إذا رأیت أبا شجاع سلوت عن العباد و ذا المکان و الثالثة اللامیة و مطلعها: أثلث فانا أیها الطلل نبکی و ترزم تحتنا الابل27 و فیها یشیر الی انتصار عضد الدولة علی وهشوذان28فی موقع«الطرم»: و اذا القلوب أبت حکومته رضیت بحکم سیوفه القلل و اذا الخمیس أبی السجود له سجدت له فیه القنا الذبل ارضیت وهشوذان ما حکمت أم تستزید لأمّک الهبل و الرابعة الدالیة،و مطلعها: أزائر یا خیال أم عائد أم عند مولاک أننی راقد29 و فیها أیضا یمدح شجاعة عضد الدولة و یذکر وهشوذان: یا عضدا ربّه به العاضد و ساریا یبعث القطا الهاجد و ممطر الموت و الحیاة معا و أنت لا بارق و لا راعد نلت و ما نلت من مضرّة وهشوذان مانال رأیه الفاسد و الخامسة البائیة و مطلعها: آخر ما الملک معزّی به هذا الذی أثّر فی قلبه30 و فیها یعزّی أبا شجاع عضد الدولة بعمته و قد توفیت فی بغداد و یذکر الموت با بیات رائعه منها: یموت راعی الضأن فی جهله موتة جالینوس فی طبّه و رّبما زاد علی عمره و زاد فی الامن علی سربه و غایة المفرط فی سلمه کغایة المفرط فی حربه و السادسة الکافیة و مطلعها: فدی لک من یقصّر عن مداکا فلا ملک إذن إلا فداکا31 و فیها یودّع عضد الدولة و یقول: أروح و قد ختمت علی فؤادی بحبّک أن یحلّ به سواکا و قد حمّلتنی شکرا طویلا ثقیلا لا أطیق به حراکا أحاذر أن یشقّ علی المطایا فلا تمشی بنا الا سواکا لعلّ اللّه یجعله رحیلا یعین علی الاقامة فی ذراکا و أما الا رجوزة فمطلعها: ما أجدر الایام و اللیالی بأن تقول ماله و مالی32 و فیها یذکر مشهد صید عضد الدولة: إن النفوس عدد الآجال سقیا لدشت الارزن الطّوال33 بین المروج الفیح و الأغیال مجاور الخنزیر للرئبال34 دانی الخنانیص من الاشبال مشترف الدبّ علی الغزال35 مجتمع الاضداد و الاشکال و فی عید الورد قال مقطوعة مطلعها: قد صدق الورد فی الذی زعما أنّک صیرت نثره دیما36 و حین عزم المتنبی علی مغادرة عضد الدولة،لم یفعل الامیر ما فعله کافور فی إجباره علی الاقامة،بل خلّی بین الشاعر و بین حریته،فتوجه الی العراق،فلما کان قریبا من دیر العاقول قرب بغداد تلقاه فاتک و أصحابه من الاعراب فقتلوه و ابنه و غلمانه جمیعا و سلبوا ما عندهم من متاع.