چکیده:
چگونگی شکلیابی شهر باستانی بم، همانند سایر شهرهای باستانی ایران، چندان روشن نیست، در این
مقاله تلاش شده تا با استفاده از منابع و متون تاریخی تحریر شده توسط مورخین، جغرافینویسان مسلمان و
نیز سیاحان یا مأموران رسمی ـ که به این منطقه سفر داشتهاند ـ چگونگی شکلیابی، توسعه و تخریب شهر بم
مورد بررسی قرار گیرد. در این مقاله اثبات گردیده است که اگر چه فرم عمومی شهر تغییر یافته و دیوارهای
دفاعی آن مکررا تخریب شدهاند، لیکن از بدو پیدایش تا سدههای اخیر حیات در آن استمرار یافته است.
خلاصه ماشینی:
گسترش شبکه ارتباطی در این عصر باعث رونق تجارت و متعاقب آن تمرکز نسبی امور اقتصادی در این شهر بوده و از این رو گروه دیگری به نام پیشهوران در بم نمودار شدند»(مستوفی، احمد، راههای عهد ساسانیان، گزارشات جغرافیایی، دانشگاه تهران، شماره 1) بم در دوران اسلامی در سال 652 م چون خلیفه سوم (عثمان) اطلاع یافت اهالی کرمان چند سال از پرداخت جزیه خودداری نموده و مسلمانان کرمان نیز ـ که گروهی اندک بودند ـ مورد آزار و اذیت زرتشتیان قرار میگیرند، عبدالله بن عامر را با سپاس فراوان به فتح کرمان مأمور نمود.
(منشی کرمانی، سمط العلی، ص 15ـ16) از حوادث قابل توجه این دوران (968ـ1094م) حمله «خلف» فرمانروای سیستان به کرمان است که منجر به تسخیر قلعه بم توسط سپاهیان او و اقامت آنها در آن شهر گردید.
تورانشاه ـ که تا پایان حکمرانی قاورد و برادرش (سلطان شاه) بر کرمان (1085) فرمانروایی بم بود ـ تعمیرات قابل توجهی در دیوارهای دفاعی شهر و قلعه مرکزی آن نمود.
از حوادث قابل توجه این دوران میتوان به اتفاقات ذیل در بم اشاره نمود: 1ـ در سال 1295م تعدادی از فرمانروایان مناطق کرمان با سوءاستفاده از غیبت محمدشاه قراختایی به همدستی حاکم سیستان شهر بم را تصرف کرده و در قلعه آن ساکن گردیدند.
»(منشی کرمانی، سمط العلی، ص95) 2ـ در سال 1316 م یعنی دوران حکمرانی ناصرالدین ـ که پسر «فضل الله» صدر اعظم پادشاه ایلخانی (اولجاتیو) و نویسنده تاریخ مشهور «جامع التواریخ» بوده ـ تعدادی از مردم شهر بم اعتراض خود را نسبت به دریافت مالیات فراوان و حضور مستمر لشکریان حاکم در این شهر طی نامهای به دربار اولجاتیو ارسال داشتند.