چکیده:
سیاستهای توسعهطلبانهء بریتانیا در خلیج فارس از سدهء هجدهم میلادی تا جنگ جهانی اول مراحل گوناگونی را دربرمیگیرد که در بررسی آن،توجه به سیاست بریتانیا در برابر هند و اروپا ضرورت دارد.انگلیس از سدهء نوزدهم میلادی به بعد سیاست تجاری خود را با نفوذ سیاسی در قدرتهای حاشیهء خلیج فارس از جمله ایران دورهء قاجاریه آغاز کرد.اندیشهء تجارت آزاد و صدور کالا به بازارهای سرزمینهای شرقی،جذب سرمایه و ثروت،دفاع از منابع تجاری خود در هند و...،سبب اهمیت منطقهء خلیج فارس برای بریتانیا شد،چنانچه در جریان کوششهای نظامی محمد شاه قاجار و ناصر الدین شاه قاجار برای تجدید حاکمیت ایران بر هرات طی دو لشکرکشی در سالهای 4521 ق8381/ م و 3721 ق6581/ م بریتانیا به ایران حمله کرد و با انعقاد معاهدهء صلح پاریس و تحمیل شرایط خصمانه به ایران جنگ خاتمه یافت و از نفوذ ایران در افغانستان«یعنی مدخل ورودی به هند»جلوگیری شد.
خلاصه ماشینی:
"منطقهء خلیج فارس برای بریتانیا شد،چنانچه در جریان کوششهای نظامی محمد شاه
خود برای حفظ منافع تجاری در خلیج فارس استفاده کرد و بوشهر برای ایجاد نمایندگی
کشور در 3721 ق6581/ م،به هرات حمله کرد و این اقدام تهران،خشم دولت انگلیس را
استعمار بریتانیا در دورهء قاجاریه در اندیشهء نفوذ در ایران برای محافظت از هند بود و
دولت بریتانیا برای دفاع از منافع خود در هند و ایران از همان آغاز روابط با
خلیج فارس تغییر کرد؛زیرا هرات در روابط ایران با انگلیس اهمیت به سزایی داشت.
مسئله هرات برای بار اول منافع ایران و انگلیس را در تضاد با یکدیگر قرار داد
کوشش ایران برای تجدید حاکمیت خود بر هرات و نخستین درگیری نظامی ایران
و لرد پالمرستون،وزیر امور خارجهء بریتانیا و دیگر اعضای دولت بریتانیا نیز بر حمله به خلیج فارس تأکید داشتند.
رسیده بود و این توافق دربارهء ایران نیز صدق میکرد و به دنبال تجاوز نظامی بریتانیا به
هرات رهسپار تهران شد و از فتح آنجا چشمپوشی کرد و حسین خان آجودانباشی مأمور رفع اختلاف با بریتانیا و برقراری صلح شد4و محمد شاه در اعلامیهای خطاب به
خراسان و فرمانده لشکر ایران را مأمور کرد تا به صید محمد خان کمک کند.
مقامهای نظامی بریتانیا برای تخلیهء هرات از سوی ایران طرحهای
دولت انگلیس هم مانند ایران در برقراری صلح شتاب داشت و به همین دلیل از نفوذ
سردار عظیم خان بود که دولت ایران پیش از تخلیهء هرات در 3721 ق،او را به حکومت
خلیج فارس تا اوایل سدهء نوزدهم میلادی زیر سلطهء ایران قرار داشت و انگلیس با"