چکیده:
در تقسیم ترکه‌ی متوفی میان ورّاث، نسبت مجموع دارایی به سهم‌الارث ورثه از سه حالت بیرون نیست: یا ترکه با مجموع سهام برابری می‌کند و یا میزان ترکه از مجموع سهام کمتر است و حالت سوم چنان است که میزان ترکه از مجموع سهم‌الارث ورثه بیش‌تر است که از این حالت در اصطلاح فقهی به «تعصیب» تعبیر می‌شود.
اما این‌که مقدار زاید از فرض صاحبان فروض، به کدام یک از ورثه و با چه کیفیّتی تعلّق می‌گیرد به نوبه‌ی خود حائز اهمیت است با توجه به آن‌که اختلاف اهل سنت و امامیّه در حکم تعصیب از اهم مسائل خلافی میان فریقین به شمار می‌رود. در این مقاله کوشیده‌ام تا ضمن بررسی ادله فقهای امامیه و عامه و با نگاهی به قانون مدنی، به طور استقرایی مواردی را که به سبب اجتماع ورّاث تعصیب پیش می‌آید مشخص کرده و با ارائه‌ی شیوه‌ای خاص، نحوه‌ی تقسیم باقی‌مانده‌ی سهم صاحبان فروض را تبیین کنم.
خلاصه ماشینی:
"ماده‌ی 905 قانون مدنی مقرر می‌دارد: «از ترکه‌ی میت هر صاحب فرض حصه‌ی خود را برمی‌دارد و بقیه به صاحبان قرابت می‌رسد و اگر صاحب قرابتی در آن طبقه مساوی با صاحب فرض در درجه نباشد باقی 1- «ذوی‌الارحام» بر اقاربی اطلاق می‌شود که نه صاحب فرض باشند و نه عصبه، به این معنا که در کتاب و سنت، سهم مقدر و مشخصی برای آنان در نظر گرفته نشده باشد که در این صورت نه به‌عنوان ذی‌فرض ارث می‌برند و نه از طریق تعصیب؛ مانند اولاد دختران، اولاد خواهران.
فرمول 2: محاسبه باقی مانده = باقی‌مانده ÷ صورت سهام تعصیب × صورت هر شخص در تعصیب اینک فرمول را در قالب دو مثال تبیین می‌نماییم: مثال اول: وراث: دختر، پدر، زوج: : مجموع سهام در این‌جا سهم بالفرض هر یک از وراث تعیین شد و پس از دادن سهم فرض هر یک، ترکه اضافه می‌آید ( ) که باید بین پدر و دختر و به نسبت سهم آنان تقسیم شود و زوج فقط سهم بالفرض خود را که معادل است می‌برد و از باقی‌مانده چیزی به او تعلق نمی‌گیرد در مثال مذکور فریضه یعنی همان اصل ترکه، برابر 12 است که برای به‌دست آوردن صورت سهام تعصیب باید یک بار دیگر سهم پدر و دختر را با هم جمع کرده و پس از آن در فریضه ضرب کنیم بنابراین صورت سهام تعصیب چنین خواهد بود: بنابراین صورت سهام تعصیب عدد 4 می‌شود که پس از ضرب آن در فریضه ( 48= 4×12) عدد 48 به‌دست می‌آید."
(
, 
, 
)
