چکیده:
بررسیهای مختلف مفهوم شناسی نشان میدهد که هر آنچه در مقابل حق و هدی و رشاد باشد.
ضلال است بلکه به تعبیر دیگر هر آنچه غیر آنها باشد ضلال است. این معنانه تنها در کتابهای لغت
آمده بلکه توسط آیات و روایات به تایید میرسد و دانشمندان لغتشناس قرآن نیز به همین معنا
تصریح کردهاند.
فقهای بزرگوار به بحث مفهومی «ضلال»: نهردّاخته و تنها مصادیقی از کتب ضلال را معرفی
کردهاند بعلاوه لفظ کتب ضلال, واژه مستعمل (منصوص) در روایاتک نیشت و خلاصه اینکه در لسان
فقهای کرام نیز هر آنچه با عقل و وحی و قطرت:در شقاق باشد قتلال اسنت خواه در زمینه اعتقادات
باشد 9 خواه اآحکام (فروع دین) و خواه اخلاقیات. -
لفظ «کتاب» نیز موضوعیتی ندارد و هر وسیله انتقال پیام را - اعم از وسایل ارتباط جمعی فردی-
دربردارد و خلاصه هر پیامی که انسان را به معصیت خدا تشویق کند و از اطاعت او باز دارد و نسبت به
معرفت خدا و پیامبر و وحی و ... و معرفت و سعادت واقعی انسان خدشه واره سازد؛ از کتب و پیامپهای
ضلال به شمار رفته و حکم ضلال شامل آن میگردد.
خلاصه ماشینی:
قالوا و هم فیها یختصمون تاللّه ان کنا لفی ضلال مبین اذ نسویکم برب العالمین و ما اضلنا الا المجرمون/}(شعراء 99-90){o2o} و همانطور که ضلال مخالف اهتداء بود غوایه نیز مخالف اهتداء است: {/و عصی آدم ربه فغوی ثم اجتبه ربه فتاب علیه و هدی/}(طه122/-121){o3o} با درنظرگرفتن تقابل هدی و ضلال میتوان گفت زیغ با ضلال هممعنی هستند: {/ربنا لا تزغ قلوبنا بعد اذ هدیتنا وهب لنا من لدنک رحمة انک انت الوهاب/}(آلعمران8/){o4o} واژه دیگری که از نظر ارتباط با مفهوم هدایت بسیار به ضلال شبیه است واژه غفلت به معنای عدم توجه یا عدم اعتنا به راه و سلوک صواب میباشد: هرکه را خدا هدایت فرمود هم اوست که هدایت یافته است و هرکه را او گمراه کند هم آنکسان زیانکاران عالمند،محققا از جن و انس بسیاری را برای جهنم واگذاریم که آنان را دلهائی است بیادراک و معرفت و چشمهایی است بینور بصیرت و گوشهایی ناشنوای حقیقت،آنان مثل چهارپا باشند بلکه بسی گمراهتر زیرا آنها غافل شدند(اعراف/ 178-177).
{/فویل للقاسیة قلوبهم من ذکر اللّه اولئک فی ضلال مبین/}(زمر33/){o2o} مرحوم علامه طباطبائی در کیفیت ارتباط قساوت قلب و ضلالت میگوید: قساوت و سنگین بودن قلب از نداشتن شرح صدر و روشنایی دل ناشی میشود که در این صورت از آیات الهی استفاده نکرده و به حق راه نمییابند،لذا خداوند اینگونه افراد را در گمراهی آشکار دانسته است.