چکیده:
از همان آغاز گسترش اسلام فعالیتهای آموزشی،از جمله آموزش خط و کتابت،در مساجد صورت میگرفت و زمان پرداختن بدان به نحوی بود که موجب بروز اشکال در انجام فعالیتهای عبادی نمیشد.اما گسترش فعالیتهای متنوع آموزشی و مذهبی سبب شکلگیری مدارس جهت آموزش علوم مذهبی و سایر علوم مربوط به آن گردید.در ایران عمدتا مدارس به دو صورت ساخته میشدند،یا به عنوان بخشی از مساجد،عملکرد مسجد و مدرسه در یک ساختمان تلفیق میشد و یا به شکل یک واحد مستقل جهت تحصیل و اقامت طلاب احداث میگردید.دورهی اوج توجه به احداث مسجد-مدرسه را عصر قاجار باید دانست که بیشترین شمار این نوع بنا در تهران،پایتخت آن روزگار،ساخته شد.مسجد-مدرسه فیلسوف- الدوله که کارکردهای اصلی مسجد و مدرسه را توأمان دارد،متعلق به همین دوره میباشد.این بنا به صورت بخشی از مجموعهی سید اسماعیل در قلب محلهی چالمیدان احداث شده است.
خلاصه ماشینی:
"ایوانی که سردر را تشکیل میدهد به عرض 4/5 متر و عمق 09 سانتیمتر و طاق آن نیز به
جانبی ایوان طاقچهای با قوس هلالی به عرض 1 متر،عمق 02 سانتیمتر و ارتفاع 1/5 متر استقرار
عرض 1/03 متر و همان ارتفاع میباشد که به
آجری ساده به عرض 08 سانتیمتر و ارتفاع 3/02 متر با قوس جناغی و در سمت غرب آن یک
ارتفاع 7 متر از ایوان جنوبی کوچکتر است و به
1/02 متر و ارتفاع 3 متر که لچکی پشت بغل آنها دارای تزیینات هندسی با کاشی میباشد،به
ورودی چوبی اتاق مدرسین به عرض 1 متر و ارتفاع 2/02 متر و یک طاقچه با قوس هلالی به
تصویر 3 مسجد-مدرسه فیلسوف الدوله:نمایی از تزئینات سر در بنا
تصویر 8 مسجد-مدرسه فیلسوف الدوله:نمایی از پوشش رسمیبندی یک ایوان حجره
تصویر 9 مسجد-مدرسه فیلسوف الدوله:نمای غربی صحن اصلی
تصویر 01 مسجد-مدرسه فیلسوف الدوله:تزئینات طاق ورودی ایوان جنوبی و قسمت فوقانی آن
(عکس از نگارنده،اردیبهشت 5831) تصویر 11 مسجد-مدرسه فیلسوف الدوله:کتیبه حک شده
تصویر 31 مسجد-مدرسه فیلسوف الدوله:نمایی از ایوان شمالی
تصویر 41 مسجد-مدرسه فیلسوف الدوله:نمایی از پوشش داخلی ایوان شمالی
تصویر 51 مسجد-مدرسه فیلسوف الدوله:سه نمای شمالی،جنوبی و غربی صحن کوچک یا مقبره
تصویر 61 مسجد-مدرسه فیلسوف الدوله:نمایی از هشتی ورودی
تصویر 71 مسجد-مدرسه فیلسوف الدوله:پوشش یزدی بندی هشتی ورودی
تصویر 81 مسجد-مدرسه فیلسوف الدوله:نمای شرقی شبستان
تصویر 91 مسجد-مدرسه فیلسوف الدوله:نمایی از سقف وضوخانه که بوسیله چشمه طاقهایی پوشیده شده
تصویر 12 مسجد-مدرسه فیلسوف الدوله:نمای جنوبی اتاق
تصویر 32 مسجد-مدرسه فیلسوف الدوله:پوشش رسمیبندی یکی از راهروهای قرینه طرفین هشتی"