مروری بر تجربه بازسازی بیروت و مرکز شهر آن مقاله

کرانه‌های شبه جزیرهء بیروت به دلیل‌ قابلیت‌های طبیعی یعنی سواحل آبهای عمیق، موقعیت ویژه‌ای دارد که از زمان‌های دور نقش‌ دوگانهء تجارت دریایی و ایجاد یک پیوند طبیعی‌ میان بخش شرقی مدیترانه با پس‌کرانه‌های سلسله‌ جبال لبنان را به عهده گرفته است.استمرار سکونت‌ در طول 5000 سال گذشته در این منطقه باعث‌شده‌ تا منطقهء مرکزی بیروت به خانهء کنعانی‌ها، فنیقی‌ها،ترک‌ها،یونانیان،رومیان و بیزانسی‌ها بدل شود و این خود موجب‌شده که بیروت نقش‌ غیرقابل انکاری در عرصهء تجاری،فرهنگی و قطب‌ مالی در منطقه داشته باشد. وقوع جنگ در فاصلهء سالهای 1975 تا 1990 در بیروت،موجب تخریب شدید بسیاری از بخش‌های‌ شهر به‌ویژه مرکز آن شد و بدین ترتیب قابلیت‌های‌ آن برای پذیرش نقش اساسی پیشین در منطقه‌ به صورت جدی مورد تردید قرارگرفت.تلاش برای‌ یافتن جایگاه بیروت در منطقه،در شرایطی که‌ خاورمیانه در طول دههء 1990 دستخوش تحولات‌ سیاسی جدید شده بود و نیز با ورود فناوری‌های‌ جدید تغییرات زیادی در نحوهء مشارکت در عرصه‌های تجارت و ارتباطات رخ‌داده بود،نقش‌ بنیادی در ارائهء پایه‌های برنامهء بازسازی این شهر داشت.در چنین شرایطی بود که تدوین برنامهء 2Lبازسازی به‌گونه‌ای که بر تواناییها و خصوصیات‌ ویژهء این شهر اتکا کند،اهمیتی خاص پیدا کرد و در همین برنامه بود که به مرکز شهر،قابلیت و توانهای آن برای پذیرش و هماهنگی با نیازهای‌ عصر نوین پرداخته شد. پیش از جنگ منطقهء مرکزی بیروت از یک‌ موقعیت خاص جغرافیایی در قلب شهر،موقعیت‌ تاریخی ویژه و نیز جایگاه اداری،تجاری،فرهنگی‌ و یک زندگی اجتماعی گسترده برخوردار بود. همچنین منابع عظیم اراضی قابل بازیافت و نیز امکانات جذب بخش خصوصی و تأمین منابع مالی‌ مورد نیاز دوران بازسازی از این طریق،پشتوانهء عملی بازسازی آن بودند.مجموعهء این امکانات‌ امید به بازسازی بازگرداندن زندگی به منطقهء مرکزی را افزایش می‌داد.بیروت تا دههء 1970 یکی از مهمترین شهرهای‌ خاورمیانه تلقی می‌شد،لیکن وقوع جنگ در سالهای 1975 تا 1990،موجب تخریب شدید شهر به ویژه مرکز آن شد.طرح بازسازی بیروت یکی از مهمترین طرحهای احیای شهری بود که در پایان‌ هزارهء دوم مطرح شد.جست‌وجو برای یافتن‌ جایگاه و نقش شهر بیروت در شرایط تحول‌یافتهء منطقه در طول دورهء جنگ،یافتن توانها و قابلیت‌های توسعهء درون‌زا و برون‌زای شهر و پایه‌گذاری برنامه‌ریزی توسعه بر این امکانات، شیوه‌ای بود که در عمل انتخاب شد.برپایهء امکانات‌ کلان توسعه،برنامهء توسعهء فضایی شهر طرح‌ریزی شد.کتاب تجدید حیات بیروت‌1روند تهیهء برنامهء بازسازی را بازگو می‌کند. 2Lاین کتاب چنانکه در پیشگفتار آن آمده دربارهء روند تهیهء یک برنامهء شهری است که بازسازی‌ شهر بیروت به‌ویژه مرکز آن را روایت می‌کند.بیروت‌ که تا دههء 1970 یکی از مهمترین شهرهای خاورمیانه‌ تلقی می‌شد،در جنگ‌های سالهای 1975 تا 1990 آسیب جدی دید و جنگ به‌ویژه موجب تخریب مرکز شهر شد.کتاب تجدید حیات بیروت در مورد یکی از مهمترین طرحهای احیای شهری بود که در پایان‌ هزارهء دوم در سطح جهانی مطرح شد و به مرکز شهر نگاهی خاص دارد.هدف از مرور این کتاب‌ استخراج نقش مراکز شهرها از خلال تجربهء انجام‌ شده در بازسازی مرکز شهر بیروت بوده است.

"تلاش برای‌ یافتن جایگاه بیروت در منطقه،در شرایطی که‌ خاورمیانه در طول دههء 0991 دستخوش تحولات‌ سیاسی جدید شده بود و نیز با ورود فناوری‌های‌ جدید تغییرات زیادی در نحوهء مشارکت در عرصه‌های تجارت و ارتباطات رخ‌داده بود،نقش‌ بنیادی در ارائهء پایه‌های برنامهء بازسازی این شهر داشت. وظایف مراکز شهرها هر شهر بسته به وظایف خود و نیز شکل و جایگاه‌ جغرافیایی آن دارای یک مرکز اصلی است که‌ می‌توان وظایف اصلی زیر را برای آن قایل شد: وظیفهء اول:پذیرش کارکردهای خاص و منحصر به فرد با حیطهء فعالیت شهری و فراشهری‌ است. بدین‌ معنا که کارکردهای مرکز شهر که برپایهء نقش‌ فراشهری،ملی و یا فراملی آن تعریف شده‌اند باید تسهیل‌کنندهء ایفای نقش اجتماعی مرکز شهر باشند و در شرایطی که مخل آن باشند،قابلیت تداوم‌ ندارند و دیگر آنکه وظیفهء مرکز شهر به عنوان‌ اصلی‌ترین عرصهء عمومی شهر،خود موجب‌ تعریف کارکردهای جدید و اصلاح کارکردهای‌ پیشین به نفع خود می‌شود. بدین‌ترتیب در سال 5791، 24 درصد از مؤسسات اقتصادی در مرکز شهر مستقر بودند،لیکن با توسعهء کارکردهای جدید کارکردهای مرکز شهر که برپایهء نقش فراشهری، ملی و یا فراملی آن‌ تعریف شده‌اند باید تسهیل‌کنندهء ایفای نقش‌ اجتماعی مرکز شهر باشند و در شرایطی که‌ مخل آن باشند، قابلیت تداوم‌ ندارند. روآوردن شرکتهای بین المللی‌ به مرکز شهر در دههء 0991 و تأسیس دفاتر منطقه‌ای آنها در این محدوده،مهر تأییدی بر پذیرش نقش اقتصادی فراملی بیروت از طرف این‌ شرکتها و نیز از طرف اقتصاد بین الملل بود."