چکیده:
طرح مباحث الهیات توسط ائمه عیله السلام و تجزیه و تحلیل آن،در ظهور تفکر شیعی در قالب عقل فلسفی تأثیر بسزایی داشته است و مسئله صفات خداوند از جمله این مباحث است. اهمیت ویژه این مسئله از سویی و اختلافی بودن مبانی و نظریات گوناگون از سوی دیگر موجب طرح گسترده آن در احادیث و روایات ائمه علیه السلام است.این نوشتار که با قلمی فلسفی به شرح و توضیح احادیث امام رضا علیه السلام در این خصوص می‌پردازد ابتدا به اختصار به نظریات گوناگون اشاره نموده، آن‌گاه با استمداد از مضامین عالی و بلند روایات رضوی به اثبات عینیت ذات و صفات در حضرت احدیت می‌پردازد. سپس از این مقام گام فراتر نهاده،به دقایق و لطایفی در احادیث حضرت اشاره می‌شود که در آن‌ها حضرت رب العالمین یگانه مصداق برای صفات کمالی شمرده می‌شود.آن‌گاه از چشم‌انداز فلسفی و با استناد به کلام فلاسفه اسلامی به تبیین و تشریح این مهم اقدام و از ظاهر تناقض‌گونه آن،رفع ابهام می‌نماید.
خلاصه ماشینی:
"به عبارتی هر چند کلام امام علیه السلام در«نظام توحید الله نفی الصفات عنه»ظاهرا مطلق است و لذا نفی صفات عین ذات و زائد بر ذات،هر دو را می‌تواند نتیجه دهد؛چنان‌که عده‌ای هم چنین استنتاج می‌نمایند،ولی حقیقت امر این است که با اطلاق هر مطلقی تنها وقتی می‌توان تمسک نمود که از نبودن قید در کلام مطمئن باشیم.
لیکن در حدیثی از امام رضا علیه السلام حضرت بعد از بیان صفاتی چون علم،قدرت و حیات بالذات برای خداوند،او را از تشبیه مبرا دانستند و این جمله وزین حضرت،خود به وجهی نیکو ملازمه میان خداوند در خدا و تشبیه او به مخلوقات را منتفی می‌نماید: «لم یزل الله عز و جل علیما قادرا حیا قدیما سمیعا بصیرا لذاته،تعالی عما یقولون المشرکون و المشبهون علوا کبیرا»1.
از حضرت علیه السلام از عالم بودن خداوند به وسیله علم و قادر بودنش به وسیله قدرت و حی بودنش به واسطه حیات پرسش می‌شود و حضرت در مقام پاسخگویی پذیرش این‌گونه اوصاف مذبور را مستلزم شرک و قبول خدایان متعدد دانسته،آن مسیر را از مسیر معرفت اهل بیت جدا می‌دانند؛چراکه اگر صفات خداوند افزون بر ذات او باشد،یا چنین است که مانند ذات خداوند قدیم و ازلی خواهد بود که در این صورت چندین واجب الوجود ازلی قدیم اثبات می‌شود که شرک است،یا چنین است که آن صفات، حادث و غیر ازلی هستند که این صورت، مستلزم راهیابی حدوث و احتیاج در ذات (1)-شیخ صدوق،عیون اخبار الرضا،ج 1،ص 832."
(
, 
, 
)
