چکیده:
در میان حوادث شگرف تاریخی جهان , جنبش مشروطیت ایران در 1324ق موقعیت برجسته‌ای دارد. این نهضت را باید نقطة تحول واقعی در حیات ملت ایران تلقی کرد که در جریان آن ملت ما بر استبداد قرون وسطایی خودکامگان فائق آمد. گروه زیادی از مردم در این جنبش به پاخاستند و تلاش کردند؛ ولی به علت ناآگاهی از سیر تحولات بین‌المللی و نداشتن تشکیلات دقیق و منسجم و عدم توجه به عقاید و سنن مذهبی, رشتة نهضت از هم گسیخت و انقلاب از جاده و مسیر اصلی منحرف شد و نتایج لازم استخراج نگردید. انقلاب مشروطیت ایران، از لحاظ ماهیت، یک انقلاب بورژوازی توأم با علایق مذهبی بود . انجمنها و تشکیلات مخفی با فعالیت سیاسی از طریـق وحـدت و همکـاری در عصـر مشروطــه شکـل می‌گرفت. بسیاری از این تشکیلات توسط شخصیتهای مختلف مانند ملکم, سید محمد طباطبایی, رسول زاده، با عناوین متفاوت فعالیت خود را آغاز کردند. شایان توجه است که تا قبل از پیروزی مشروطیت تشکلها و انجمنهایی را که فعالیتهای سیاسی و زیرزمینی داشتند انجمنهای مخفی می‌نامیدند. زمان پیدایش این انجمنها و نحوة فعالیت آنها و همچنین صعود و سقوط هر یک در عصر مشروطه در این مقاله تجزیه و تحلیل شده است .
خلاصه ماشینی:
"ملکم معتقد بود که نحوة فعالیت سیاسی از طریق وحدت و همکاری است و برای برقراری این وحدت «مجمع‌آدمیت» را که مانند فراموشخانه و شبیه تشکیلات ماسونی بود، برقرار کرد و به خصوص به همکاری بین اعضای مجمع علاقه بسیاری نشان می‌داد.
یکی از افراد فعال این انجمن ملک‌المتکلمین بود که پسرش مهدی ملکزاده در تاریخ مشروطیت، از این انجمن، چنین سخن گفته است: «انجمن ملی را برای ایجاد وحدت و هماهنگی فعالیتهای سیاسی سایر انجمنها تشکیل دادند که ماهیتی کاملا انقلابی داشت.
ادواردبراون در کتاب تاریخچه انقلاب مشروطیت خود که هنوز مورد استفاده قرار می‌گیرد و بیشتر جنبة کلاسیک دارد، از این رابطه کاملا بی‌اطلاع بوده و تنها به نیروهای قفقاز که در قشون سپهدار بودند اشاره نموده است (Brown, 1910: 293).
منابع آبادیان، حسین (1376)، رسول‌زاده فرقه دموکرات و تحولات معاصر ایران، مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران؛ اتحادیه، منصوره (1361)، پیدایش و تحول احزاب سیاسی مشروطیت، دوره اول و دوم مجلس شورای ملی، نظر گسترده بهار؛ ادب، به همت مجدالاسلام کرمانی؛ ندای وطن، محاکمات، به همت مجدالاسلام کرمانی؛ کشکول، به همت مجدالاسلام کرمانی؛ اولین انقلاب روسیه سال 7-1905 از مجموعه مقالات، مسکو 1955؛ تأثیر انقلاب اول روسیه 1907-1905 بر مشروطیت ایران و تحولات آسیای میانه، انتشارات امیرکبیر، 1383؛ دولت آبادی، حسام‌الدین (1350)، «یادداشت‌های سیدمحمد طباطبایی»، به کوشش اسلام کاظمیه، راهنمای کتاب، شماره 14، سال 1350؛ دولت‌آبادی، یحیی (1362)، حیات یحیی، انتشارات جاویدان؛ رائین، اسماعیل(1357)، فراموشخانه و فراماسونری در ایران؛ سفارت انگلیس(1909)، کتاب آبی، شماره 1؛ کرمانی، ناظم‌الاسلام (1346)، تاریخ بیداری ایرانیان، تهران؛ کسروی، احمد (1358)، تاریخ مشروطه، انتشارات امیرکبیر؛ ملکزاده، مهدی (1358)، تاریخ مشروطیت، انتشارات علمی، تهران؛ Alglar, H."
(
, 
, 
)
