چکیده:
از موضوعاتی که از دیرباز به عنوان مهمترین آرمان آدمیان مطرح بوده است نظریهعدالت میباشد. فضیلتی که تحقق آن زمینهساز تحول در روح و روان انسان دراجتماع و فقدان آن منشا ظلم و ستم و نابرابری میگردد. اصلی که حیاتبخش جامعهبشری بوده و گرایش به آن شانی از شئونات فطری، آدمیان تلقی میگردد.این نظریه از مهمترین مسائل فلسفه سیاسی در جهان اسلام در بعد نظری و عملی بوده واز مهمترین اهداف بعثت پیامبران به شمار میآید. همچنین عدالتورزی خداوند ازارکان مهم خداشناسی اسلام بوده و یکی از اوصاف الهی میباشد که جایگاه ویژهایدر منظومه عقاید اسلامی یافته است تا جایی که از عدل به عنوان یکی از اصولپنجگانه دین و مذهب یاد میشود. از معدود اندیشمندانی که نظریه عدالت را موردبررسی قرار داده استاد فرزانه مطهری است. گستره کلامی عدل در نگاه استاد که ریشهقرآنی دارد فراگیر، نظامآفرین و مبنایی بوده بهگونهای که از توحید تا معاد و از نبوت تاامامت و از آرمانهای فردی تا هدفهای اجتماعی همه بر محور عدل استوارمیباشد. از نظرگاه استاد، عدالت نه تنها یک فضیلت که یک معیار و مبنای تمامقواعد حقوقی، فقهی است و شاید بتوان گفت بنیادیترین اصل در علوم سیاسی واجتماعی میباشد. آموزه عدل با کل نظام تکوینی و تشریعی جهان در ارتباط است وقبول یا ردّ آن سبب تحول اساسی در جهانبینی میگردد.نظریهپردازی با استفاده از منابع دینی در جهت رفع شبهات را میتوان در اندیشهکلامی استاد یافت. نوشتار حاضر جستجوگر نتایج کلامی نظریه عدالت در اندیشهاستاد است.
خلاصه ماشینی:
فلسفه اهمیت عدالت در کلام اسلامی استاد در جواب این سؤال که چرا کلام اسلامی بیش از هر چیز به مسئله عدل پرداخته است میگوید: از نظر ما ریشه اصلی و ریشه طرحهای علمی و عملی مسئله عدل را در جامعه اسلامی در درجه اول در خود قرآن کریم باید جستوجو کرد.
مثلا قرآن مجازات کسی را که از سر عمد انسان مؤمنی را به قتل برساند جاودانگی در دوزخ میداند آیا این مجازات با عدل الهی سازگار است؟ جواب این شبهه را استاد با تفاوت گذاشتن بین ماهیت مجازاتهای اخروی و دنیوی تبیین میکنند و مینویسد مسئله تناسب جرم و کیفر مربوط به کیفرهای قراردادی است که رابطه آنها با جرم، رابطه قراردادی است نه واقعی و ذاتی اما مکافاتهای طبیعی نتیجه و لازمه عملند و آن چه که در آخرت به عنوان پاداش یا کیفر به نیکوکاران و بدکاران داده میشود تجسم خود عمل آنهاست.
4. عدل الهی و درد و رنج آدمیان آیا درد و رنجی که از ناحیه بلایا، بیماریها، مشکلات و مانند اینها برای انسانها در طول حیات آنها پیش میآید با دادورزی خداوند سازگار است؟ استاد مطهری در جواب این سؤال مینویسد خدا برای تربیت و پرورش جان انسانها دو برنامه تشریعی و تکوینی دارد و در هر برنامه شدائد و سختیها را گنجانیده است، در برنامه تشریعی عبادات را فرض کرده و در برنامه تکوینی مصائب را بر سر راه بشر قرار داده است.