چکیده:
طلوع فرهنگ غنی و جامع اسلام،رویکرد مردم،به ویژه دانشوران و اندیشمندان مسلمان و حتی غیر مسلمانان را درپی داشت و آگاهی از روش رسول الله(ص)و پیشوایان شیعه و به کارگیری شیوهء زندگی جهانشمول این بزرگان در ابعاد مذهبی،اجتماعی،اقتصادی و سیاسی و بازآفرینی دنیای آرمانی عصر نبی مکرم اسلام،همواره آرزوی آنان بوده است.توجه به اخبار و احادیث،از راهکارهای رسیدن به این خواسته است،لذا علما ملزم به جمعآوری آن شدند،اما توجه بیش از حد به آن موجب کمبها شدن شاخههای دیگر علوم اسلامی و ظهور تفکری به نام«اخباریگری»در فرهنگ شیعه شد.زمینهء مساعد و محدوده جغرافیایی و تاریخی ایران،بخصوص در ایامی که ایران یگانه کشور پرچمدار شیعه و دارای دولتمردانی شیعه بود،برآمدن فرقهء اخباریان را در حوزهء فرهنگی شیعه اجتنابناپذیر نمود.گردآوری کتب اخبار فراوان،تقویت مبانی این گروه و تضعیف علم اصول فقه و اجتهاد از اثرات مثبت و منفی اینگونه تفکر بود.تبعات نامطلوب آن بیبها شدن علوم عقلی و عقل محوری و پیامد مطلوبش تالیف کتابهای حدیث بود.در این مقاله برآمدن این فرقه و زمینههای فراز و فرود آن، به اختصار از قرون اولیهء اسلام تا قرن سیزدهم هـ-ق بیان شده است؛اگرچه جای تحقیقات گسترده همچنان خالی است.
خلاصه ماشینی:
"بررسی تاریخ ظهور و افول این اندیشه،سبب پیدایش آن،علت رویگردانی از آن، مروجان این مکتب و سازندگیها و فرسایندگیهای آن،برای حد اقل آگاهی پویندگانی که آن را فارغ از بحثهای تخصص فقهی-اصولی و اخباری پیگیری مینمایند،ضروری مینمود؛زیرا اخباریگری«خوش درخشید،ولی دولت مستعجل بود!» 2-نگاهی اجمالی به سیر تدوین حدیث و اخبار اخباریان از فرقههای پر سروصدای تشیع از چند قرن پیش بودند و به آنان اخباریگری و اخباریه اطلاق میشود،چون تابع اخبارند و در مسایل مذهبی،بویژه احکام،به اخبار رسیده(احادیث و روایات ائمه اطهار)استناد میکنند و اجتهاد را که بر محور عقل، اجماع،کتاب و سنت است،نادرست میدانند.
(همان،441-541،به نقل از:شیخ عبد الله مامقانی،تنقیح المقال) محققان شیعه به حق او را مجدد مذهب شیعه نامیدهاند؛زیرا قبل از ظهور وی و در پی انتشار کتاب فواید المدینه ملا محمد امین استر آبادی،علم اصول و فقه استدلالی رونق گذشتهاش را از دست داده بود و علمای اصولی در انزوا بودند.
آن روی سکه تفکری بود فردباورانه و به دور از عقل و اجتهاد و شاهدی غمبار به رویکردهای نقلی و کنار نهادن عقل و سلب اراده در فرآیند اجتماع است که همت و موشکافی دلیرانهء علمای اصولی در ارائه نظرات اجتهادی و طرح موضوعات عقلمحوری در عصری که باب تعاملات سیاسی و فرهنگی با اروپاییان گشوده شده بود،حوزههای علمیه شیعه بویژه حوزههای عتبات را سامان داد و صیانت و باروری علم اصول و اجتهاد در مکتب شاگردان وحید بهبهانی و شیخ مرتضی انصاری در جنبش تنباکو را در پیداشت و در زمان فقیه و اصولی معاصر حضرت امام خمینی(ره)در پرتو نهضت اسلامی به بار نشست."