چکیده:
غزلیات حافظ اصطلاحات و تعابیر بی شماری دارد که حافظ آن ها را اغلب از روی انتقاد، طنز و تعریض به صورت معکوس و باژگونه به کار برده است. این تعابیر باژنما هم با قرینه ها یا باژنماهای مخالف و متقابل به کار رفته است و هم با قرینه های موافق و متلازم، عناصر و مواد این تعابیر باژنما بدین شرح است: عناصر دینی و شرعی، عناصر غیردینی و غیرشرعی، عناصر عرفی و مقبول، عناصر غیرعرفی و غیرمقبول، و عناصر غیرقابل ارزش گذاری.
مطالعه این باژنماها در اشعار عرفانی به ویژه در شعر حافظ و باژخوانی آن ها منظری نو برای فهم و تفهیم متن به خواننده می بخشد و بسا بسیاری از معانی پنهان و گمشده اشعار حافظ، از این طریق به مخاطبان چهره بر می گشاید.
باژنماهای شعر حافظ در این موضوعات و حوزه های معنایی سروده شده ست: 1. خداوند و اسما و صفات او مانند صمد، صنم، ساقی، شاهد، بت چین، قامت یار، زلف، غمزه 2. حوزه ایمان و دین مانند دینداری، بی دینی، تقوا، مذهب، پاکدامنی، تردامنی، گناهکاری، معصیت، مستی و رندی و قلندری، باده نوشی، فسق و فساد، خدمت معشوق و می 3. ظواهر، مظاهر، احکام و برخی باورهای دینی و شرعی مانند نذر و فتوح، مسجد، وضو، سجاده، رشته تسبیح، حوض کوثر، حج، روزه، باده، ساغر، میخانه، خرابات، کنشت، زنار، بزم و طرب 4. آداب و رسوم و باورهای صوفیه مانند خانقاه، چله نشینی، خرقه پوشی، شطح و طامات، کرامات، شیخ و پیر، آب حیات، نظربازی، دردنوشی، کرشمه، لعل شاهد، کوی می فروشان، پیر مغان، لاله، ره صحرا 5. اشخاص، شخصیت ها و نمادهای شخصیتی مانند صوفی، زاهد، دلق پوش، عابد، صهیب، شافعی، فقیه، مفتی و محتسب، حافظ، عاقل، مجنون، عبد، حلاج، رند، مرغ زیرک، گل.
Hāfez، the great Persian poet، uses numerous terms in his poems which contain paradoxical meanings. The study of paradox in mystical and lyrical poems helps us to have a new and better understanding and interpretation of texts. The elements of the paradoxical terms occur in these subjects: God، religion and faith، religious rules، acts، beliefs and duties، Sufi beliefs and conducts، and persons and characters. There are many paradoxical terms in the poems of Hāfez such as wine، vinosity، tavern، intoxication، cup، monastery، mosque، paradise، pious، canonist، Sufi coarse woollen garment، wise، wisdom، love، nightingale، beloved، eye(brow)، face، lips، etc.