چکیده:
اصلاح سیمای زن در کتاب های دوره ابتدایی: راهی به سوی دستیابی به فرصت های برابر
حجازی الهه*
* دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی، دانشگاه تهران
اصلاح برنامه ریزی درسی با رویکرد جنسیتی یکی از اقدام های مهم برای تحقق «برنامه آموزشی برای همه» است. با هدف شناسایی وضعیت سیمای زن در کتاب های درسی دوره ابتدایی 32 جلد کتاب این دوره در 5 محور (تصاویر، اسامی، خانواده، فعالیت و شخصیت ها) مورد تحلیل محتوا قرار گرفت. یافته ها نشان داد که حضور زنان و دختران در کتاب های درسی کمتر از حضور مردان- پسران است، مادران همیشه نقش حاشیه ای را در خانواده دارند، زنان هویت شغلی ندارند و به صورت مستقل ارایه نشده اند، حضور دختران در عرصه های ورزشی بسیار محدود است، و زنان در عرصه علم، سیاست و تاریخ حضور ندارند. بر اساس یافته ها، اصلاح سیمای زن در کتاب های درسی دوره ابتدایی نیازمند یک الگوی مفهومی مبتنی بر توجه داشتن به هویت انسانی یکسان زن و مرد، عدم تفاوت دو جنس در توانایی های شناختی- اجتماعی و فرصت های برابر آموزشی است. در این الگو شخصیت فردی، خانوادگی و اجتماعی زن به همراه ویژگی های هر یک می بایست مورد تاکید قرار گیرد.
خلاصه ماشینی:
یافتهها نشان داد که حضور زنان و دختران در کتابهای درسی کمتر از حضور مردان-پسران است، مادران همیشه نقش حاشیهای را در خانواده دارند،زنان (1)-این مقاله بخشی از طرح پژوهشی«بهسازی سیمای زن و خانواده در کتابهای درسی دوره ابتدایی و ارائه یک الگوی مطلوب»است که با حمایت مالی سازمان پژوهش و برنامهریزی آموزشی وزارت آموزشوپرورشهردو انجام شده است.
بررسی کتابهای درسی دوره ابتدایی در ایران نیز نشاندهنده آن است که در این کتابها عقاید مبتنی بر تبعیض جنسیتی حاکم است(صداقت و زاهد، 1374)،جایگاه دو جنس و بهویژه جایگاه زنان در خانواده و جامعه بهدرستی ترسیم نشده است و بسیاری از حیطههای اجتماعی-سیاسی و علمی تنها به مردان اختصاص یافته است(حجازی و همکاران،1378).
مجتهدی(1381)نیز با بررسی تصاویر و محتوای کتابهای فارسی،تعلیمات دینی و تعلیمات اجتماعی دوره ابتدایی نشان داده است که بین فراوانی تصاویر دختران و پسران نابرابری بسیار بارزی وجود دارد.
همانطورکه ملاحظه میشود در اکثر محورها و موارد فاصله میان زنان و مردان بیش از 10 درصد است و این امر نشاندهنده وجود تبعیض جنسیتی در کتابهای درسی دوره ابتدایی است.
تحلیل کتابهای درسی دوره ابتدایی در محور 4(فعالیتها)نشان میدهد که حضور مردان در موقعیت کار 90 درصد و حضور زنان 3 درصد است.
بحث و نتیجهگیری یافتههای حاصل از تحلیل کتابهای درسی دوره ابتدایی براساس شاخصهای جنسیتی نشان داد که محتوای این کتابها: تواناییهای شناختی1دختران را نادیده گرفته است؛ بر هویت مستقل زنان تأکیدی ندارد؛ به مشارکت اجتماعی زنان در عرصههای مختلف اهمیت نمیدهد؛ به نقش کلیدی مادر در تربیت فرزندان،مدیریت خانه و تصمیمگیریها توجهی ندارد؛ نسبت به تحولات جامعه و حضور زنان در عرصههای علمی بیتفاوت است.