چکیده:
کتاب تذکره همایون و اکبر اثر بایزید بیات به زبان فارسی و متعلق به قرن دهم هجری/ شانزدهم میلادی است. بایزید در این اثر با
یادآوری خاطرات خود به شرح رویدادهای پیرامون دو پادشاه سلسله گورکانیان هند یعنی همایون و فرزندش اکبر پرداخته است. او
وقایع دوران همایون را از سال 949 ه / 1542 م و مقارن ورود وی به ایران شروع کرده و تا سال 999 ه / 1590 م یعنی سی و پنجمین
سال سلطنت اکبر ادامه داده است. این کتاب از منابع مهم در ارتباط با تاریخ سلسله گورکانیان هند و روابط آن با ایران دوران صفوی است
که اخیرا در ایران منتشر شده است. در مقاله حاضر سعی شده ضمن بحثی درباره کتاب و دلایل اهمیت آن از لحاظ تاریخی و شرح حال
مؤلف و سبک نویسندگی وی، محتوای کتاب و شیوه تصحیح آن نیز مورد بررسی قرار گیرد.
خلاصه ماشینی:
"7 اما اثر بایزید بیات گنجینه گرانبهایی از اطلاعات تاریخی مربوط به دوره سلطنت همایون و اکبر است و از نظر تاریخ دوره همایون ارزش و اهمیت آن به مراتب بیشتر است، زیرا مؤلف آن کسی است که شاهد عینی اغلب وقایع و حوادث آن زمان بوده است و در مورد همایون اطلاعاتش چنان دامنه وسیعی دارد که مورخ دوره بعد، ابوالفضل مبارک در تاریخ بزرگ خود تحت عنوان اکبرنامه از آن استفاده سرشار برده است و میتوان گفت اغلب کسانی که تاریخ دوره همایون را نوشتهاند به طور مستقیم یا غیر مستقیم مدیون این کتاب هستند.
20 همچنین با اینکه اساس کار آن بر شیوه اختصار و خلاصهنویسی است ولی متن کامل فرمان شاه تهماسب به حاکم خراسان را به لحاظ اهمیت و احترامی که شاه صفوی در این نامه برای همایون قایل شده است، ذکر کرده که تقریبا شامل 2500 کلمه میباشد و حدود 20 صفحه از کتاب را در بر میگیرد.
در کاتولوگ شماره 223 دیوان هند که توسط هرمان اته Herman Eth¨eدانشمند آلمانی تنظیم یافته، این اثر تاریخ همایون نامیده شده است، اما این عنوان توسط مؤلف کتاب یعنی بایزید بیات به کار گرفته نشده است.
45 اما از آن جاییکه بخش آخر کتاب به حوادث دوران سلطنت اکبرشاه پرداخته است، هدایت حسین عنوان تذکره همایون و اکبر را مناسبتر از عنوانهای دیگر تشخیص داده و آن را برای این اثر برگزیده است."