چکیده:
دریای خزر به عنوان یکی از بزرگترین و غنیترین دریاچههای جهان و همچنین به لحاظ داشتن منابع عظیم انرژی (نفت و گاز) و هم به علت موقعیت ژئواستراتژیکی از گذشتههای دور، در نظام جهانی و منطقهای دارای اهمیت فراوانی بوده است.این اهمیت بخصوص پس از فروپاشی شوروی در 1991 و پیدایش واحدهای سیاسی به عنوان بازیگران جدید در حوزهی این دریا دو چندان شده است. زیرا قدرتهای جهانی و منطقهای، این دریا را به دلیل دارا بودن منابع انرژی فراوان و موقعیت جغرافیایی و اهمیتی که از نظر ژئواکونومیکی دارد، آن را در کانون توجهات مهم منطقهای و جهانی خود قرار دادهاند.توانمندیهای تولید انرژی (نفت و گاز) کشورهای حاشیهی خزر و چگونگی انتقال آن به بازار مصرف جهانی با توجه به محصور بودن این کشورها و همچنین نبود یک رژیم حقوقی در خصوص چگونگی استفاده از منابع بیولوژیکی و انرژی و غیره دریای خزر و اختلاف دیدگاههای کشورهای این حوزه، موجب ظهور ژئوپولیتیک جدیدی در انتقال نفت و گاز (معبر انرژی) شده که در تجزیه و تحلیل هر یک از راههای انتقال، معایب و مشکلات آنها کاملا آشکار شده است. در مقابل جایگاه و اهمیت ژئواکونومیکی ایران، به عنوان مهمترین، امنترین و نزدیکترین و با صرفهترین مسیر انتقال انرژی آسیای مرکزی و قفقاز کاملا مشخص میشود.در ادامه این مقاله، مسأله بازگشت ژئوپولیتیک آسیای مرکزی پس از چند دهه و تبعات آن برای ایران، بطور مختصر مورد بررسی قرار میگیرد.
خلاصه ماشینی:
"در رابطه با مشکلات صادرات مواد نفتی و گاز طبیعی جمهوریهای جدید در کرانه دریای خزر، کشور ایران به عنوان یکی از کشورهای عضو جامعه خزر با ویژگی اقلیمی متنوع، واقع در بین دریای خزر در شمال و آبهای آزاد خلیج فارس در جنوب و داشتن بیش از 1550 کیلومتر مرز خشکی با ترکمنستان، آذربایجان و ارمنستان و مجاورت با دریای خزر به طول نزدیک 650 کیلومتر، دارای موقعیت ژئوپولیتیکی بی رقیبی جهت کمک به رفع مشکلات صادراتی این کشورها میباشد، مضافا اینکه ایران به علت دارا بودن تعلقات و روابط بسیار دیرینه نژادی، قومی، دینی و فرهنگی عمیق با جمهوریهای آسیای مرکزی و قفقاز و داشتن تجربیات ارزشمند در زمینه های مختلف صنایع نفت، نسبت به دیگر کشورهای منطقه از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است.
خط لولهای که جمهوریهای قزاقستان و ترکمنستان را به این شبکه وصل میکند، دست کم چهار برابر کوتاهتر و ارزانتر از هر یک از خطوط لوله ایست که پیشنهاد شده به دریای سیاه و مدیترانه کشیده شود (مجتهدزاده، 1377)، در حالی که هزینه انتقال نفت از خلیج فارس 3 تا 5 دلار و از دریای شمال 10 دلار است، این میزان برای کشورهای آسیای مرکزی و قفقاز از مسیر بستر خزر و باکو – جیحان از مرز 18 دلار هم خواهد گذشت (روزنامه اطلاعات، 1377)."