چکیده:
انحنای نیمرخ طولی درههای نواحی کوهستانی،که منعکسکننده ویژگیهای ژئومورفولوژیک حوضهها، همچنین بیانکنندهی رخدادهای تکتونیکی در درهها و وقوع تغییرات اقلیمی در منطقه هستند،بسیار متفاوت میباشد.از طریق بررسی این انحناها در ارتفاعات مختلف،میتوان تحول درهها را تعیین و در مورد نحوهی فعالیت فرآیندهای مختلف کاوشی و انباشتی در سرتاسر دره،اظهارنظر نمود.در این مقاله،سعی شده از طریق روشهای کلاسیک و تحلیلهای ریاضی،کلیه حوضهها و درههای اصلی سهند مورد بررسی قرار گیرد و با توجه به میزان انحنای نیمرخ طولی درهها و با تکیه بر نتایج حاصل از تحلیل رگرسیونی،مراحل تحول درهها تعیین و علل ناهمگونیهای آنها،با توسل به شواهد زمینی توجیه گردد.به همین منظور،برای حوضههای بزرگ و یازده دره اصلی سهند،منحنیهای ترسیم شده است،که نشاندهندهی نحوهی آرایش نیمرخ طولی دره در ارتفاعات مختلف میباشد،سپس با استفاده از دادههای حاصل از اندازهگیری فاصلهی طولی درهها در ارتفاعات مختلف،تحلیل رگرسیونی صورت گرفته و با بهرهگیری از انواع توابع ریاضی،یعنی توابع نمایی،خطی،توانی و لگاریتمی،مراحل تحول هر دره تعیین شده است.
به منظور تفکیک درههایی که از نظر مراحل تحول،روند یکسانی را طی میکنند،درههای منطقه با توجه به نوع تابع،گروهبندی شده و نتیجهگیریهای نهایی،با عنایت به شواهد میدانی صورت گرفته است.تفاوت در نوع تابع،درواقع میزان انحنای نیمرخ طولی درهها و تفاوت در مراحل تحول آنها را نشان میدهد.نتایج حاصل از بررسیها و تحلیلها نشان میدهد که در روش کلاسیک،اغلب حوضهها در مرحلهی بلوغ هستند و از نظر روش ریاضی،آن دسته از درههای سهند که نیمرخ طولی آنها از انحنای بیشتری برخوردار بودهاند،با تابع نمایی،درههایی با نیمرخهای دارای انحنای کمتر،با تابع توانی،و نیمرخهای بدون قوس زیاد و تقریبا نزدیک به خط راست،با تابع خطی برازش شدهاند.
خلاصه ماشینی:
"تعیین مراحل تحول ژئومورفولوژیکی درههای نواحی کوهستانی با روشهای کلاسیک و ریاضی مطالعه موردی:یازده حوضه و دره اصلی تودهی کوهستانی سهند دکتر مریم بیاتی خطیبی استادیار گروه پژوهشی جغرافیا دانشگاه تبریز پروین حیدرزادگان کارشناس ارشد گروه پژوهشی جغرافیا دانشگاه تبریزچکیده انحنای نیمرخ طولی درههای نواحی کوهستانی،که منعکسکننده ویژگیهای ژئومورفولوژیک حوضهها، همچنین بیانکنندهی رخدادهای تکتونیکی در درهها و وقوع تغییرات اقلیمی در منطقه هستند،بسیار متفاوت میباشد.
بر این اساس در این مطالعه نیز علاوه بر توجه به میزان ضرایب تبیین،خطاهای موجود در میان تابع رگرسیونی نیز مورد توجه قرار گرفته و از رابطه زیر،متوسط خطاها محاسبه شده است: رابطهی 1:(به تصویر صفحه مراجعه شود) yi -ارتفاع مشاهدهشده دره در نقطه ویژه f(xi) -ارتفاع برآوردشده n -تعداد نمونهها به منظور مقایسهی انحناهای نیمرخ طولی درههای مختلف توده سهند با یکدیگر،که معرف تحولیافتگی درهها هستند،نیمرخ طولی بیبعد دره،که با استفاده از نسبتهای ارتفاع و طول دره بهدست آمدهاند،در کنار یکدیگر ترسیم شدهاند و بدین وسیله،میزان تحولیافتگی درهها در مقایسه با یکدیگر مورد بررسی قرار گرفته و در نهایت نتیجهگیریها با استناد به شواهد میدانی،(که در طی پیمایشهای میدانی شناسایی شدهاند،و همچنین با اطلاعات مستخرج از نقشههای زمینشناسی،صورت گرفته است).
(به تصویر صفحه مراجعه شود) شکل 7:نسبتهای ارتفاعی و طولی درههای مختلف سهند جدول 3:ضرایب حاصل از تحلیل رگرسیونی تحول درههای سهند با استفاده از نسبتهای طولی و ارتفاعی درهها نوع تابع نام دره\تابع خطی Y-a+bx \تابع توانی Y-ax b \تابع نمایی Y-ae bx \تابع لگاریتی Y-a+blnx \خطاها ؟ دره زینجناب\98/0\99/0\96/0\93/0\55/0 دره لیقوان\98/0\99/0\96/0\89/0\07/0 دره سعیدآباد\98/0\99/0\98/0\91/0\05/0 دره اوجان\974/0\996/0\93/0\996/0\02/0 دره قرنقو\97/0\995/0\993/0\92/0\5/0 دره مردق\988/0\99/0\96/0\84/0\9/0 دره لیلان\96/0\99/0\98/0\87/0\12/0 دره صوفی\94/0\99/0\97/0\90/0\12/0 دره قلعه\981/0\94/0\984/0\79/0\28/0 دره اسکو\988/0\99/0\87/0\95/0\07/0 دره آذرشهر\993/0\997/0\93/0\92/0\07/0 درهی اصلی قرنقو همراه با چهار درهی فرعی عمده،از بزرگترین درههای سهند محسوب میشود که با توجه به ویژگیهای لیتولوژیکی و هیدرولوژیکی با مسائل ناپایداری دیواره درهها و افزایش میزان بار رسوبی در آبهای جاری روبرو است."