چکیده:
از آمدن اعراب مسلمان و فروپاشی حکومت ساسانی تا روی کار آمدن بنی امیه خصوصا شاخه مروانیان به دلیل دروی اعراب از ظرافتهای ادبی و اسلوب نامه نگاری،تحولی در امور کتابت صورت نگرفت.اولین بار در زمان عبد الملک بن مروان بود که آن هم توسط کاتبان ایرانی و حمایت دهقانان، اشراف و زمین داران ایرانی همچون خاندان برمکیان،سرخسیان و دیگر خاندانهای ایرانی نظام کتابت و به دنبال آن دیوان رسائل به کمال رسید.این مقاله سعی دارد دیوان رسائل یا رسالت را دوران حکومتهای متقارن(با تأکید بر سامانیان و غزنویان)بررسی کند.متصدیان این دیوان خصوصا کسانی که ریاست این دیوان را داشتند،بر امور مهم مملکتی اشراف داشته،نامهها و نظریاتش در مواقع حساس باعث تغییر سیاستها و عملکرد سلاطین میشد چرا که دبیران این دیوان نسبت میان کلام و قدرت را به خوبی تشخیص میدادند و سلاطین دوران متقارن از سخنان این کاتبان جهت اجرای سیاستهای خود استفاده میکردند.
خلاصه ماشینی:
"توقیع و خاتم جز دیوان رسائل بوده است و در زمان طاهر تمامی این اختیارات بر عهده یک تن بود».
اما بدون شک نقش دیوان رسائل در زمان سامانیان فراتر از نامه نگاری و مکاتبات دیوانی بود؛
چنان که بیهقی در حکایتی نقش صاحب دیوان رسائل را تا حد مشاور عالی امیر سامانی بالا میبرد و
میگرفت،تصمیم بر آن شده بود که با وزیر و صاحب دیوان رسائل مشورت کرده سرانجام تصمیم آنها
صاحب دیوان رسالت و گفت من میدانم که این که از من میرود خطایی بزرگ است ولکن با خشم
ابو الفتح بستی حکایت کرد که چون امیر ناصر الدین مرا این سعادت ارزانی داشت به قربت و اختصاص
کسانی است که مدتها متصدی شغل دبیری دیوان رسائل بود در سلطنت محمود غزنوی زیردست
صاحب دیوان رسائل بونصر مشکان و در زمان مسعود مدتی دبیر دیوان بود و توانست با حمایت این
با خبر میشدند در بین دبیران حساسیت مقام دبیر دیوان رسائل یش از بقیه بود چرا که وظایف خطیری
صاحب دیوان قبلی در انتخاب دبیران برای این مقام بسیار مؤثر بود و ابو الفضل بیهقی شینده بود که امیر
مشکان به سلطان مسعود غزنوی باعث شد تا بیهقی نائب بو سهل زوزنی صاحب دیوان شود چنانچه
بیهقی مینویسد:«و شغل دیوان رسالت وی را امیر داد در خلوتی که کردند به خواجه بو سهل زوزنی
دیوان رسائل کناره گیری کند اما با حمایت سلطان مسعود غزنوی از تصمیم خود صرف نظر کرد.
مشکان تا آخر عمر ریاست این دیوان را بر عهده دشات و بوسهل زوزنی و ابو الفضل بیهقی از مشاوران"