چکیده:
توجه ارزنده تنی چند از استادان ادب فارسی به کتاب پرارزش حدیقه حکیم سنایی چند گزینه از آن برای ادب دوستان به ارمغان آورده است و کوشش همگی در خور سپاس و ستایش است،و چون این توجه نسبت به دیوان و مثنویهای او کمتر بوده است،در اینباره کوششی اندک انجام گرفت و با در نظر گرفتن این موضوع که بیش از دویست بیت در دیوان و مثنویهای در ستایش حضرت ختمی مرتبت سروده شده است،تأثیر قرآن و حدیث و قصههای تاریخی تا آنجا فهمیدهام در این مقاله به خوانندگان گرامی عرضه شده است.
خلاصه ماشینی:
"«بر سریر چرخ گردان جاه او بینی نشان بر نهاد عرش یزدان نام او بینی رقم» در مصراع دوم اشاره به حدیثی است که در منابع کهن شیعی که در سده چهارم هجری تألیف شده است آمده است که کلماتی که خداوند برای پذیرش توبه آدم علیه السلام به او القا فرمود سوگند دادن به نامها فرخنده محمد و اهل بیت صلوات الله علیهم بود و برای آگهی بیشتر به تفسیر آیه سی و هفتم سوره دوم(بقره)مراجعه فرمایید که کم و بیش در این باره سخن گفتهاند،برای نمونه(حقی بر وسوی 1/311- میبدی 1/551-صدوق،معانی 24 عیون 071،به نقل از بحار مجلسی 11/561) «رایت نصر من الله چون برآمد از عرب آتش اندر زد به جان شهریاران عجم» «خاک پای بوذرش از یک جهان نوذر بهست در ز نعلین بلال او به از صدر و ستم» «همچو لا شد سرنگون آن کس کهاو را گفت لا وز سعادت با نعم شد آنکه گفت او را نعم» ملاحظه میفرمایید که فزون بر استفاده از آیه سیزدهم سوره شست و یکم(صف)از صفتهای گوناگون که در آن زمان معمول بوده بهره برده است برای نمونه تقابل عرب و عجم،جناس خطی بوذر صحابی بزرگوار پیامبر(ص)و نوذر پهلوان نامور ایران،نعم جمع کلمه نعمت و نعم به معنی پاسخ و پذیرا شدن پیشنهاد،و میبینید که درک و فهم درست سرودههای سنایی چندان آسان نیست و احاطه نسبی به قرآن و حدیث و فنون بلاغت را لازم دارد و باید مورد توجه قرار بگیرد."