خلاصه ماشینی:
"پایهء این تحقیق بر اسناد رسمی وزارت امور خارجهء ایران،مجموعهء نامههای خصوصی امیر کبیر موجود در کتابخانه مجلس شورای ملی،کتابها و سفرنامهها(اغلب آنها خطی)،آثار مؤلفان خارجی(انگلیسی و آلمانی که به ایران آمده بودند)،و سایر مدارک موجود در کتابخانههای عمومی و خصوصی استوار بود.
به رغم همهء آن ملاحظات تاریخی و سیاسی بسیار مهم-نه از متن مذاکرات ارزنة الروم آگاهی داشتیم،نه گزارش درستی از آنچه در آن مجمع گذشته انتشار یافته بود،نه از وجههء نظر و دیپلماسی انگلیس و روس باخبر بودیم،نه سهم میرزا تقی خان را در مذاکرات و تصمیمگیری کنفرانس میدانستیم،و نه به طریق اولی شگردهای زیرکانهء سیاسی او ثبت تاریخ گشته بود.
این اندیشه در حکومت انگلیسی هند رواج گرفته بود که:چون دولت روسیه میتواند لشکر خود را از راه دریای سیاه به فرات و شط العرب برساند و از آنجا به خلیج فارس سرازیر گردد-«بر دولت انگلیس است که آن ابتکار را از روسها بگیرد،پایگاهی در دهانهء شط تأمین نماید و راه روسیه را ببندد»1.
به دنبال آن مینویسد:«درست دستیگرم نشد که آیا همهء اطلاعی که سرهنگ شیل دربارهء حقوق ایران بر محمره از بندر بوشهر به دست آورده بود،همان است که فرستاده بود-یا اینکه دولت ایران و یا میرزا تقی خان میتوانند اسناد دیگری را ارائه دهند».
وزیر مختار انگلیس در تشریح اصول سیاست خارجی میرزا تقی خان مینویسد:«بزرگترین هدف امیر این است که از نفوذ روس و انگلیس بکاهد،و مقامشان را در انظار جمهور مردم هرچه ممکن باشد بیمقدارتر کند..."