چکیده:
از آنجا که آثار ادبی هر قوم مبین اتفاقات مهم تاریخی و آیینهیی است که میتواند زوایای پنهان بعضی وقایع را به خوبی آشکار سازد،بررسی آنها باید واجد نکات مفید و جالبی باشد.انقراض خلافت عباسی بغداد(656 ه.ق)از حوادث مهم و تاریخی این سده است و شیخ اجل سعدی(296-606 ه.ق)که این هنگام در اوج شهرت و محبوبیت است قتل مستعصم را تاب نیاورده در دو سوگنامهء فارسی و عربی،افسوس خود و هم کیشانش را از این واقعهء ناگوار بیان میکند و به انعکاس مطالبی قابل توجه دست میزند.در این مقاله علاوه بر بیان مختصری از اوضاع فارس و بغداد مقارن ایلغار مغول سوگ سرودههای سعدی مرور میشود.شیخ پرورش یافتهء علمی نظامیهء بغداد و مرهون خلفا و علمای آن سامان است و ناخرسندی خویش را در حضور حاکمان فارس که خراجگزاری مغولان را پذیرفته و مطیع آنانند ابراز میکند و به شیوهء مرسوم قصیده سرایی خویش این اتفاق را بهانهیی برای بیان نصایح فراوان اخلاقی و دینی قرار میدهد.
خلاصه ماشینی:
"حوادث مهم و تاریخی این سده است و شیخ اجل سعدی(296-606 ه.
این هنگام در اوج شهرت و محبوبیت است قتل مستعصم را تاب نیاورده در دو
ادامهء لشکرکشی مغولان سرانجام به فتح مرکز خلافت در 656 ه ق و قتل عبد الله ابو
سعدی دست پروردهء مدارس علمی بغداد است که در دورهء او مورد حمایت فراوان خلفا
هجوم مغولان به قتل رسید میداند این شخص از متکلمین بزرگ زمان خویش است و ریاست مدرسهء مستنصریه را در طول یک چهارم قرن(136-656)عهدهدار بوده و از نظر
هنگامهء لشکرکشی مغولان به بغداد نیز آتش مغول تنها زمانی کوتاه توانست این آتش
و همچنین توجیه این خبر که وقتی شیعیان محلهء حلهء بغداد خبر هجوم مغولان به
سعد از دنیا رفته و عز الدین احمد بن یوسف و اتابک ابو بکر سعد است به این اشعار باید دو
که در طبقات ناصری آمده بسیاری میگفتند:"اگر هولاکو خون این خلیفه بر زمین ریزد
کمترین مزد این شهیدان به زعم سعدی بهشت است لذا نباید بر شهادتشان نوحه
گویی آنچه بیش از همه بر سعدی گران میآید خبر قتل علمای آن سامان است که
در ادامه گویی خود را فریب میدهد و یا آرزوی محالش را از بازگشت خلیفه به بغداد ابراز داشته،میگوید،با ورود او دوباره گرد غم و غصه از جهان پاک میشود.
در تاریخ ایران آمده است:"ایلخان طبقی زر پیش خلیفه بنهاد و گفت:
نکتهء دیگری که در سوگنامههای شیخ در قتل خلیفه دیده میشود این است که
کوتاه سخن آنکه یاد کرد قتل خلیفه در شعر سعدی نشان از اهمیت زیادش در نزد"