چکیده:
کتاب مذکور به«تاریخ معجم»مشهور است،اثر شرف الدین فضل الله حسینی قزوینی(7 و 8 هـ.ق)و دربارهءتاریخ ایران از کیومرث تا انوشیروان است. با بررسی این اثر و مقایسهء مطالب آن با آثار تاریخی پیشین،به این نتیجه میرسیم که برخلاف نظر برخی نویسندگان،اینگونه نیست که کتاب هیچگونه ارزش تاریخی نداشته باشد؛بلکه علاوه بر بیانی سرشار از صنایع ادبی کتاب،نویسنده در بیان موضوعات تاریخی چندان بیراهه نرفته؛و اگر خلافی در گزارشهای وی مشاهده میشود،از مآخذی است که از آنها بهره گرفته است.
خلاصه ماشینی:
"غزالی در نصیحة الملوک01و فردوسی در شاهنامه دورهء پادشاهی او را سی سال گزارش میکنند: به گیتی درون سال سی شاه بود به خوبی چو خورشید برگاه بود11 در حماسهسرایی در ایران بحث مفصلی راجع به کیومرث آمده است،عباراتی از آن را که المعجم فی آثار العجم هم آهنگ است نقل میکنیم: «در شاهنامه نخستین پادشاه جهان کیومرث شمرده شده،و در تواریخی که بر این روایت و یا مآخذ آن مبتنی است نیز کیومرث اولین شاه دانسته است،و تنها بعضی از مورخان که مستقیما یا مع الواسطه ا زمآخذ پهلوی استفاده کردهاند او را نخستین بشر،و هوشنگ را اولین فرمانروای ایرانشهر دانستهاند.
نویسنده برای تأیید گزارش خود شعری از فردوسی به این صورت آورده: صد و بیست سالش چو نزدیک شد زبان کند و چشمانش تاریک شد بدانست کامد به نزدیک مرگ بپژمرد خواهد همی سبز برگ76 ولی در مراجعه به شاهنامهء چاپ مسکو مدت پادشاهی او را صد سال میبینیم: چو صد سال بگذشت با تاج و تخت سرانجام تاب اندر آمد به بخت86 کیکاوس به سر شد همی قصهء کیقباد ز کاووس باید کنون کرد یاد96 از حوادث عمدهء دورهء حکومت کیکاوس بیشتربه داستان سیاوش توجه داشته است که خلاصهء آن چنین است:«کاووس را پسری بود سیاوش نام،به حسن و دلیری و مردانگی از مردان جهان و خوبان آفاق طاق[..."