چکیده:
سرزمین آذربایجان،علما و شخصیتهای فراوانی را در رشتههای علوم مختلف از جمله طب،جغرافیا،تاریخ،ادبیات،علوم قرآن و فقه،به دین اسلام تقدیم کرده است.علمای این منطقه برای تحصیل در رشته فقه،به نجف اشرف مشرف شدند و نزد فقهای نامدار آن سامان تحصیل کردند و بیشتر آثار خود را در این رشته نگاشتند. نکته مهم اینکه به دلیل شرایطی که در دوره کمونیستی بر آذربایجان حاکم بود،نوشتن مقاله در این موضوع،با کمبود منابع مواجه شد؛ازاینرو برای نگارش این نوشتار از یک سو از کمک علمای نجف و ایران که با این فقها از نزدیک آشنا بودهاند و یا به اسناد مکتوب آنها دست یافته،استفاده شده و از سوی دیگر از کتابهایی مانند؛الذریعه الی تصانیف الشیعه، طبقات اعلام الشیعه،اعیان الشیعه،گنجینه دانشمندان و آثار الحجه بهره زیادی برده شده است. در نهایت این مقاله درباره زندگی و آثار 35 نفر از فقهای جمهوری آذربایجان در قرن نوزده و بیست میلادی بحث میکند.
خلاصه ماشینی:
"مقدمه بیشتر فقهای آذربایجان،بعد از تحصیل علوم ابتدایی،برای تکمیل علوم دینی به شهرهای علمی قم،اردبیل،مشهد،کربلا و به ویژه مرکز و مهد علوم اسلامی نجف اشرف سفر کردند و با استفاده از محضر علمای نامدار این منطقه،به مقام علمی بالا دست یافتند و حتی به مقام اجتهاد و مرجعیت شیعیان نایل شدند؛از جمله این علما به شیخ عبد العظیم بادکوبی،شیخ محمد صادق لنکرانی و شیخ محمد علی نخجوانی میتوان اشاره کرد.
شیخ صفر علی بادکوبی شیخ صفر علی در شهر باکو به دنیا آمده و برای تحصیل علوم دین به نجف اشرف رفت و از حضور علما و فقهایی مثل شیخ محمد لاهیجی و سید حسین کوه کمرهای استفاده علمی برد.
لنکرانی در سال 1248 قمری به کربلا سفر کرد و در این شهر از محضر علامه سید ابراهیم قزوینی و علامه سید مهدی علی طباطبایی استفاده علمی نمود و بعد از هجرت به نجف اشرف،دروس فقه و اصول را از علمای این شهر فراگرفت.
شیخ آغا لنکرانی فقیه فاضل،به نام آغا،فرزند محمد علی لنکرانی،در نجف اشرف حضور داشت و علوم فقه و اصول را نزد علامه سید حسین کوه کمرهای خواند لنکرانی تقریرات بر اصول فقه کوه کمرهای نوشته که جلد اول آن درباره حجیه ظن و جلد دوم آن در استصحاب است.
سید رضا لنکرانی سید رضا فرزند سید محمد موسوی لنکرانی،حدودا در سال 1250 قمری در لنکران به دنیا آمد و تحصیل خود را از فقهای نجف اشرف فراگرفت.
او برای تکمیل علم به نجف اشرف مهاجرت کرد و در این شهر مقدس،از علمایی مثل شیخ هادی تهرانی،فاضل شرابیانی و به ویژه میرزا حبیب الله رشتی به مدت پانزده سال به طور کامل درس فراگرفت."