"برای این مقصود، او تمام قوا و ساحت‌های وجودی نفس و کمالات آن را به انسان می‌نمایاند و برای انسان طالب کمال، اصول اخلاقی‌ای را پایه‌ریزی می‌کند که تحت سه عنوان «تهذیب الاخلاق»، «تدبیر منزل» و «سیاست مدن» بیان شده است.
در نظر خواجه، موضوع علم اخلاق نفس انسانی است، از آن جهت که از او افعالی جمیل و محمود یا قبیح و مذموم، به حسب اراده، صادر می‌شود.
ازآن‌رو که نفس ناطقه دارای دو قوه علمی و عملی است، کمال انسان نیز دو نوع دارد: کمال قوه علمی، شوق به سوی ادراک معارف و آگاهی از مراتب موجودات و حقایق آنها و در نهایت، معرفت بر مطلوب حقیقی است.
کمال قوه علمی آن است که تمام قوا تحت قوه نطق منظم و مرتب شوند و بر یکدیگر برتری نیابند؛ سپس به درجه اکمال غیره، که آن تدبیر منزل و مدن باشد، برسند و این کمال مطلوب حکمت علمی است."
(
, 
, 
)
