چکیده:
قانون مسعودی از شاهکارهای علمی بیرونی و یکی از برجستهترین آثار نحومی دورهء اسلامی است.
این اثر سترگ که به یازده مقاله تقسیم شده حدذود نیم قرن پیش در سه جلد در حیدرآباد دکن به چاپ رسیده است.چاپ مذکور بسیار مغلوط و مطالعه آن برای علاقهمندان دشوار است.
نویسنده این مقاله که پیش از این آثار الباقیة،اثر دیگری از بیرونی را تصحیح و چاپ کرده است، چاپ منقح و انتقادی و برگردان فارسی قانون مسعودی را در دست چاپ دارد.در این مقاله قانون مسعودی اجمالا به خوانندگان معرفی میشود.
خلاصه ماشینی:
"است که به قول یاقوت حموی تمام آثار مشابه قبلی را در این دانش منسوخ کرده است2.
دربارهء نظریات نجومی بیرونی هم بالاخص مبتنی بر کتاب القانون،نوشتارهای
9. کتاب سوم:(1)در باب اصول وترها و استخراج آنها،(2)دربارهء توابع(-فروع)
و قوس روز و شب و شناخت عرض شهر از آن،(81)دربارهء بدیدگاههای بروج و فرودگاههای آنها در شهرها،(91)دربارهء دو درجهء برآیش ستاره و فروشدن آن،(02)
مسافت میان آن با دو تای دیگر که طول و عرض آنها دانسته است،(5)در شناخت
تصور آنها در مورد کرهء خورشید،(5)دربارهء تصور حرکت در دوایری که گمان میرود
کتاب هفتم:(1)در بیان حرکتهای ماه و باز گفتن نگرهها دربارهء مسیر مستوی و
پیوسته است،(3)در تصحیح دو حرکت ماه،(4)دربارهء حرکت ماه در عرض(دو بهر):
کتاب هشتم:(1)دربارهء بهت(-میانه رفتن)خور و ماه و شناخت پیشروی و
قطرهای خور و ماه حسب منظر و قطر ظل،(7)دربارهء ماهگرفتگی(سه بهر):الف.
آن نزدیک به طلوع و غروب،(9)دربارهء حساب خورگرفتگی(دو بهر):الف.
شاخک آن و نصب قیف بر آن،(51)دربارهء منازل قمر و جایگاه ماه در آنها و روزهای
(عظم)،ب:دربارهء ستارگان ابری،(3)در باب حرکت ستارگان بیابانی(سه بهر):الف.
زیگوارهها،(6)در باب اوضاع آنها نسبت به خورشید و حالتهای آنها،(7)دربارهء
آنها و اسامی فلکهایشان،(2)دربارهء روش بطلمیوس نسبت به دو ستارهء زیرین(-
شناخت شعاع فلک تدویر و درست کردن ویژگی آن،(3)دربارهء روش بطلمیوس
گاهشناسی آنها،(5)دربارهء سرگردانی ستارگان پنجگانه(دو بهر):الف.
ایستادن و برگشت و راستروی آنها،(6)در ابعاد ستارگان و جرمهای آنها(دو بهر):الف.
کتاب یازدهم:(1)دربارهء روش راست کردن خانهها(دو بهر):الف.
نطاقات)دو فلک اوج و تدویر،(01)دربارهء فرازش ستارگان و فرودش آنها(دو بهر):
عالم استشراق و یا تاریخ علم اگر بخواهد از قانون مسعودی بیرونی انتفاعی بیابد،بسا"