استدراکات شمس العلما در ابدع البدایع و آغاز و انجام آنها مقاله

در طول تاریخ علوم بلاغی فارسی و نگارش کتاب‌های مربوط به این حوزه، برخلاف بسیاری از علوم دیگر،تغییر و تحول چندانی مشاهده نمی‌شود.با این حال، گهگاه در برخی از نوشته‌های بلاغی دیده می‌شود که نویسندگان این کتاب‌ها به‌ نوآوری‌هایی در این زمینه دست یازیده‌اند که همین امر باعث تمایز کار آنان از دیگر همتایان خود و بالطبع افزایش ارزش و اهمیت آن می‌شود.شمس العلمای گرکانی،مؤلف‌ کتاب ابدع البدایع،از این دست نویسندگان است که با دیدی نوآورانه در این حوزه پای‌ نهاده و شماری از صنایع را به علم بدیع افزوده است که از آنها با عنوان مستدرکات‌ خویش یاد می‌کند.در این مقال،به این استدراکات و سابقه و لاحقهء آنها نظری افکنده‌ شده است تا سیر ایجاد و تحول احتمالی این صنایع در گذشته و نیز پس از نگارش‌ ابداع البدایع بررسی شود.

"و حتی در ادامه نوعی دیگر را نیز بر آن می‌افزاید و می‌گوید: و بود که سؤال کند و جواب خود دهد،چنانک غضائری گوید: نسیم دو زلفین او بگذرد بر آمیخته با نسیم صبا چه گویمش گویمش چون بگذرد ألا یا نسیم الصبا مرحبا در نتیجه،می‌بینیم که رادویانی نیز به این نکته واقف بوده است که گاه در این صنعت از آوردن لفظ«حکایت»پرهیز می‌کنند اما آن را در جزو همان صنعت«سؤال و جواب»یا «مراجعه»نقل کرده و شمس العلما تنها نام تازه‌ای بر آن نهاده است. این صنعت دارد: این صنعت از موضوعات امیر خسرو است و صورت این چنان است که هر مصراعی حامل مصراع‌ دیگر است و موقوف بر او تا سیم مصراع و در چهارم همچنان موقوف مانده،مثال: در حسن کسی تو را نماند الا خورشید که هر صبح برون آید تا خدمت کند و پای تو بوسد اما بینی تو به سوی او چو پا بوسد یا1 عطاء الله(حسینی)نیشابوری‌2نیز در بیان انواع تضمین می‌نویسد: نوع دیگر آن است که تمامی معنی بیت اول شاعر به بیت دوم او متعلق باشد و بر آن‌ موقوف و آن بیت را مضمن خوانند و به حکم آنکه استادان صنعت گفته‌اند که شعر چنان‌ می‌باید که هر بیت به نفس خویش مستقل باشد و جز در ترتیب معانی و تنسیق سخن به‌ یکدیگر محتاج نباشد،این تضمین را عیب شمرده‌اند."